هفتاد و سومین نشست کرسی یونسکو در فضای مجازی و فرهنگ: دوفضایی ‌شدن جهان با عنوان: آیین رونمایی از کتاب: "ترولینگ تا سرحد مرگ؛ دموکراسی در عصر رسانه‌های اجتماعی" با حضور دکتر سعیدرضا عاملی؛ رئیس دانشکده مطالعات جهان روز یکشنبه مورخ 9 دی 1403، با همکاری انجمن ایرانی مطالعات جهان در کتابخانه دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شد.

در ابتدای نشست دکتر فریبا افکاری، مدرس و پژوهشگر علم اطلاعات و دانش شناسی و دبیر علمی نشست در معرفی نویسندۀ کتاب، «جیسن هنن» گفت: این نویسنده دارای مدرک دکترای مطالعات فرهنگی و فوق لیسانس ارتباطات و اطلاعات است. انتشارات آکسفورد کتاب اخیر وی را در سال ۲۰۲۳ منتشر کرده است. سپس از مترجمان این کتاب خواست تا درباره چگونگی و روند آشنایی با کتاب حاضر توضیحاتی ارائه دهند.

محمدرضا وفایی، یکی از مترجمان این کتاب و پژوهشگر علوم اعصاب فرهنگی که بیش از ۲۰ کتاب تخصصی دیگر در این حوزه میان رشته‌ای منتشر کرده است توضیح داد: ما مدت ده سال است که در حوزه شناخت، ارتباطات و آسیب‌های اجتماعی فعالیت می‌کنیم. با اندیشمندان این حوزه در ارتباط و در کنفرانس‌ها شرکت می‌کردیم. در کشور ما موضوع ترولینگ و آسیب‌های اجتماعی توجه زیادی را به خود جلب کرده و باید بیشتر شناخته شود.

او در بیان ویژگی‌های کتاب گفت: این کتاب ابتدا با طرح نظریات مختلف، در آخر نظر خود را هم بیان می‌کند. همچنین آسیب‌های جامعه مدرن را نقض می‌کند. موضوع نابرابری را مطرح می‌کند که به لحاظ شناختی احساس خفقان شدیدی در فرد ایجاد می‌کند.

او افزود: افسانه‌های اسکاندیناوی با ترویج خشونت وارد فضای مجازی شده و در دوره‌های مختلف فرهنگ‌هایی مانند ترس و آزارهای ذهنی عموم را به چالش می‌کشند. فرهنگ نابرابری باعث آسیب فیزیکی می‌شود. همه ما می‌توانیم مرتکب اتفاقات ناخواسته‌ای شویم که در لحظه اتفاق می‌افتند. به خصوص ما جوانان می‌توانیم ناخودآگاه وارد لشکر ترول‌ها شویم. به عقیده وی امروزه باید آگاهی رسانه‌ای و آمادگی شناختی جامعه بالا رود تا در برابر ترول‌ها واکنش مناسبی داشته باشیم. وی پیشنهاد داد در ساختار آموزش و پرورش نظام مراقبت اجتماعی و آمادگی شناختی در مسیر دانش‌آموزان قرار گیرد.

سپس انسیه پولادزاده مترجم دیگر این کتاب، تسهیل‌گر مطالعات ارتباطی، فعال رسانه‌ای، و روزنامه نگار مستقل که چندین سال مدیریت وبلاگ پرشین بلاگ را به عهده داشته است ادامه داد: جیسن هنن، نویسنده این کتاب، حوزه‌های مختلف را شناسایی و نتیجه گرفته است که ترول‌ها مترصد ضربه به مردم سالاری هستند. آنها قبلا وبلاگ‌ نویسان را با خشونت مورد تمسخر قرار می‌دادند. و حالا ترول‌ها قرار است گفتمان عمومی را متشنج کنند.

او در توصیف عملکرد ترول‌ها گفت: ترول‌ها موجوداتی هستند که قبلاً در غارها زندگی می‌کردند. حالا از غار بیرون آمده و همه چیز را زیر سوال می‌برند و بسیاری از آنها شخصیت واقعی پیدا کرده‌اند. ترول‌ها عملکردهای شناختی ما را تحت تاثیر قرار می‌دهند. ترول‌ها در فضای مبهم خاکستری در فقدان و فقر اطلاعات و جلوگیری از جریان آزاد اطلاعات پدید می‌آیند. آنها اخبار جعلی را به هم پیوند می‌دهند و کاربران را تحریف می‌کنند. کسی که درگیر ترول می‌شود بدون اینکه بداند وارد لشکر آنها شده و آسیب می‌بیند. کاربران نمی‌توانند درست فکر کنند و واکنش مناسبی نشان نمی‌دهند.

این فعال رسانه‌ای تاکید کرد: ترولینگ فقط موضوعات سیاسی، دموکراسی و گفتمان عمومی را نابود نمی‌کند بلکه همه ارکان جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ترول‌ها می‌توانند نظام اقتصادی کشور را با رواج بی‌اعتمادی نابود کنند. وی در پایان پیشنهاد کرد: نه تنها باید برای نسل‌های جوان‌تر تمهیداتی برای آمادگی شناختی ایجاد کنیم بلکه باید در سازمان‌ها، نهادها و گروه‌های صنفی مختلف فرهنگ مبارزه با این ابزارها را ایجاد و تقویت کرد.

سپس دکتر سعیدرضا عاملی، رئیس دانشکده مطالعات جهان و استاد گروه ارتباطات اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، که مقدمه‌ای بر این کتاب نگاشته‌ است، ضمن تشکر از انتخاب به‌روز مترجمان، در مورد نویسندۀ کتاب گفت: تلاش جیسن هنن، تحلیل نادیده‌ها در فضای اجتماعی است. کتاب‌های او بیشتر حاوی روح عدالت خواهانه و نگاه انتقادی به وضعیت فرهنگی و اجتماعی است. در واقع او تفکر حقیقت یابی دارد. در این کتاب ابعاد مختلف موضوع ترولینگ و قلدری اینترنتی را به خوبی بررسی کرده است.

دکتر عاملی فضای مجازی را زیست‌بوم دوم زندگی توصیف کرد که ماهیت متفاوتی از زیست‌بوم اول دارد ولی خیلی از رفتارهایش را از فضای فیزیکی می‌گیرد. وی آغاز پدیده قلدری را از هنگام تولد بشر و دعوای هابیل و قابیل دانست و افزود: قلدری‌ها سپس ماهیت جدی‌تری در قالب جنگ‌های بزرگ، سلطه در نظام مالی جهان، و مدیریت جهان از طریق نهادهای بین‌المللی پیدا کرد و یکی از شیوه‌های مهم قلدری، تحریم است. او با اشاره به چند نمونه از این قلدری‌ها گفت: از سال ۱۳۹۰ تا سال ۱۴۰۰ تحریم، ۱۲۰۰ میلیارد دلار به ایران خسارت وارد کرده است. تحریم سال ۲۰۲۲ روسیه نیز ۱۵۰ میلیارد دلار خسارت مالی به این کشور وارد کرد.

او سپس با تشبیه ترول ها به روحیه استثناگرایانه آمریکایی‌ که خودش را مستثنا از قوانین می‌داند گفت: ترول خودش را از هر قاعده‌ای مستثنی دانسته و برهم‌زدگی را برای خود مجاز می‌داند. ترول‌ها تشنۀ تنهایی انسان‌ها و جمعیت‌های بزرگ هستند که می‌توانند منشأ ثروت باشند. وی با اشاره به آماری گفت: پنج و نیم میلیارد نفر از جمعیت جهان در فضای مجازی قرار گرفته و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۵ یک میلیارد نفر دیگر به این جمعیت اضافه شود. حدود ۵ میلیارد و هفتاد میلیون نفر در رسانه‌های اجتماعی هستند. ۱۸ میلیارد دیوایس در فضا پخش شده و هر کدام موضوع الگوریتم کردن یک پدیده هستند.

او در مواجهه با ترول ها توصیه کرد که ابتدا باید در برابر آنها سکوت و سپس به پلیس فضای مجازی، که امروزه یک ضرورت است، مراجعه کرد. وی همچنین گفت: هک کردن سامانه‌ها، داده‌های زیرساختی دولت‌ها و سایر حوزه‌ها از جمله عملکرد ترول‌ها هستند. سپس وی قلدری را به 4 دسته تقسیم کرد و به این صورت برشمرد:

1- قلدری فردی و ورود به حریم خصوصی دیگران

۲- قلدری جمعی که شامل قوم هراسی و ملیت هراسی است.

3- تهدیدهای سیستمی که با طراحی چند کد تنظیم می‌شود.

4- قلدری شبکه‌ای که در این فضا می‌توان فضای تصنعی به‌وجود آورد.

دکتر عاملی در پایان به موضوع تنهایی پرداخت که در کتاب جیسن هنن مطرح شده است و گفت: تنهایی در اثر فشار اجتماعی به وجود می‌آید. فرد از جمع هراس دارد و یا در اثر غرق شدن در فضای مجازی عملاً تنها می‌شود و در تنهایی تا سرحد مرگ پیش می‌رود و این ترول‌ها هستند که انسان‌ها را به انزوا می‌کشند. او ابراز تاسف کرد که در ایران روزانه به طور متوسط هفت و نیم ساعت در اینترنت صرف می‌شود و این آمار بسیار بالایی است. سپس ابراز خرسندی کرد انسان موجود منعطف و قدرتمندی است و سریع می‌تواند خودش را به سمت جاذبه طبیعت بکشاند. یعنی نوعی مهندسی بافتی در شخصیت انسان وجود دارد که بافت‌های سالم جایگزین بافت‌های ناسالم می‌شود. پس انسان می‌تواند خدشه‌هایی را که ترول‌ها در زندگی آنها ایجاد می‌کنند مهار و محیط را به فضای سالم تبدیل کند. و این فضا برای مهار قلدرها احتیاج به قوانینی دارد تا بتوان آسایش اجتماعی را تامین کرد. این استاد گروه ارتباطات اجتماعی تاکید کرد: گاهی نیاز است انسان از غوغای رسانه‌ای دور شود و طبیعی زندگی کند.

نشست با پرسش و پاسخ حضار پایان یافت.
فیلم و عکسهای مربوط به نشست را در انتهای خبر مشاهده کنید.