رشته مطالعات ژاپن

سال‌هاست كه مطالعه ژاپن توجه كثيری از دانشجويان مسائل اقتصادی- اجتماعی، فرهنگی، منطقه‌ای و میان‌رشته‌ای را در جهان به خود جلب كرده است، زیرا نخستین کشور آسیایی است که علی‌رغم ۲۵۰ سال انزوای مطلق و بیش از نیم قرن جنگ و ستیز با قدرت‌مندترین نیروهای خارجی از جمله روسیه و آمریکا به شاخص‌های عمدة اقتصادی– فناوری و اجتماعی- فرهنگی پس از انقلاب صنعتی طی دورة کوتاهی دست پیدا کرده است. از طرفی، تنها ظرف ۲۳ سال پس از پایان جنگ جهانی دوم با بیش از ۳ میلیون کشته و نابودی بیش از ۲۵ درصد ثروت ملی به دومین اقتصاد جهان سرمایه‌داری در آن دوران دست یافته است.

اگرچه عمدتاً از اواخر قرن نوزدهم توجه ایرانیان به ژاپن جلب می‌شود، در ايران پیش از اسلام و از طریق جاده ابریشم مراوداتی با این کشور وجود داشته است که آثار آن همچنان در موزه‌های ژاپن نگه‌داشته می‌شود. از اواسط قرن نوزدهم، در نخستین موج توجه به پيشرفت ديگر كشورهاي جهان به جاپان (ژاپن) و الگوي پيشرفت اين كشور توجه خاص شد. علی‌رغم فقر طبیعی و جنگ‌های پی‌درپی، توجه عمده و ممتد نخبگان و روشنفکران ایران به ژاپن عمدتاً به‌دلیل پیشرفت صنعتی و توسعة این کشورآسیایی است که تا امروز ادامه دارد، تا آنجا که در سال‌های اخیر از الگوی توسعة ایران با عنوان ژاپن اسلامی یاد می‌شود. علی‌رغم این علایق تاریخی، مطالعات سیستماتیک و میان‌رشته‌ای ژاپن در ایران هیچ‌گاه پا نگرفت، اگرچه به‌طور مستقل، علاقه‌مندان مطالعة ژاپن، مطالعات گسترده‌ای را در گذشته و حال ادامه داده‌اند، به‌طوری که هم‌اکنون بیش از ۷۰۰ عنوان کتاب در مورد ژاپن به فارسی منتشر شده است. به همت دانشگاه تهران در دانشکدة مطالعات جهان و پس از صرف زمانی بیش از یک دهه این کار اکنون عملی شده است.

لازم به یادآوری است که مطالعة ایران در ژاپن پیشینه‌ای بیش از ۸۰ سال دارد که هم‌زمان با برقراری رابطة دیپلماتیک ایران با ژاپن در سال ۱۹۲۹ و در آغاز بحران بزرگ مالی– اقتصادی امریکا و جهان برقرار شد. این امر حاکی از علاقة وافر کارشناسان ژاپنی به ایران است. ترديدي نيست كه به‌منظور بررسي و مطالعة ژاپن و روند تكامل تاريخي این کشور، ضمن برخورداری از روندی منسجم، بررسی‌های میان‌رشته‌ای در حوزه‌های گوناگون- از جمله مسائل فرهنگی، تاریخی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی- و در نهاد دولت به‌عنوان سرپناه توسعه و رشد ضروری است؛ بدین معنا که نباید در چارچوب‌های تنگ نظری محدود ماند و توجهي كافي به مسائل فکری- فلسفی و نهادهایدوران قبل از سرمايه‌داري و فئوداليسم، تحولات اجتماعی- فرهنگی عصر روشنگري، تأثيرات و چگونگي رويارویي و سازگاري ژاپن با تفكرات غربی مبذول نکرد، زيرا كه راز بقا و تكامل تدريجي فرهنگی- اجتماعی و سیاسی- اقتصادی اقوام را توان تطابق با شرایط عصر و زمان و حتی پیشی از آن تشکیل می‌دهد.

ضرورت و اهميت رشته مطالعات ژاپن

مطالعه ژاپن اکنون بیش از پیش از اهمیت یافته است، زیرا که خاور دور به یکی از قطب‌های پرنفوذ اقتصادی، علمی– فناوری، سیاسی و فرهنگی جهان تبدیل شده است و دومین و سومین اقتصاد بزرگ جهان در این منطقه قراردارند. اگرچه از رابطة رسمی دو کشور بیش از ۸۰ سال نمی‌گذرد، در متون و شواهد تاریخی به قدمت هزار ساله ی‌رسد علی‌رغم تحولات سیاسی- اجتماعی دوکشور طی دوران، روابط دو کشور همواره سیری تکاملی و روندی رو به دوستی و شناختی بیش از پیش داشته است، زیرا که ایجاد پلی بین ایران در منتهاالیه غرب آسیا و ژاپن در منتهاالیه شرق آسیا همواره از اهمیت فوق‌العاده‌ای برای دو ملت و کشور برخودار بوده است. قدرت اقتصادی و فناوری ژاپن و نقش آن در توسعة کشورهای آسیای شرقی، حتی چین، تا حد زیادی به کسب جایگاه ویِژه‌ای در سیاست بین‌الملل این کشور کمک کرده است و در حکمرانی اقتصادی جهان تأثیر بسزا، ولی آرام و پنهانی دارد. این کشور، علاوه‌بر عضویت در ASEAN و APEC، از اعضای گروه بسیار قدرت‌مند G8 و اخیراً G20 است. علاوه‌بر این،ژاپن یکی از کشورهای G4 (آلمان، برزیل، ژاپن و هند) و به‌دنبال عضویت دائم در شورای امنیت سازمان ملل است، هر چند تاکنون هیچ‌کدام به‌دلیل ساختار زورمندانه و یک‌سویة این تشکیلات به این هدف نائل نشده‌اند. لازم به یادآوری است که اغلب کشورهای منطقة غرب آسیا و آسیای میانه به مطالعه ژاپن علاقه‌مندند و رشته ژاپن‌شناسی دانشگاه تهران بالقوه می‌تواند به مرکزی برای همکاری و هم‌گرایی علاقه‌مندان در میان کشورهای منطقه بدل گردد.

تعریف رشته مطالعات ژاپن

۱. کارشناسی‌ارشد مطالعات ژاپن از دوره‌های تحصیلی آموزش عالی و یکی از دوره‌های کارشناسی‌ارشد دانشكده مطالعات جهان در دانشگاه تهران است.

۲. این رشته ماهیتی میان‌رشته‌ای دارد. بر همین اساس از حوزه‌های مختلف علوم اجتماعی- انسانی در طراحی این رشته استفاده شده است تا دانشجویان با مبانی فکری- نهادی و ویژگی‌های محلی- جهانی نظام اقتصادی- اجتماعی و سیاسی این کشور آشنا شوند.

هدف کلی رشته مطالعات ژاپن

هدف این رشته مطالعة همه‌جانبة ژاپن است. از موضوعات مورد بررسی این رشته می‌توان به تاریخ، مبانی فکری و فلسفی، زبان و ادبیات، ادیان، اقتصاد، تجارت و مدیریت، فرهنگ و هنر، سیاست و ساختار حکومتی، سیستم آموزشی، روابط ایران با این کشور و سیاست خارجی ژاپن اشاره کرد. دانشجویان این رشته ضمن مطالعة حوزه‌های نظری که برای درک منطبق بر واقعیات ژاپن لازم است، با شرایط تاریخی و فعلی کشور ژاپن در زمینه‌های مختلف نیز آشنا می‌شوند و از چگونگی مراحل تکوین بومی‌سازی همراه با تعامل جهانی سیستم‌های این کشور آگاه خواهند شد، ضمن اینکه با خلاف قاعده‌های این کشور در حوزه‌های گوناگون در مقایسه با نظریات محض غربی و منطبق با شرایط تاریخی- جغرافیایی و فکری- فلسفی این کشور آشنا می‌شوند.

اهداف رشته مطالعات ژاپن

۱. هدف از این رشته تربیت نیروی انسانی متخصص برای تحقیق، سازمان‌ها، نهادها و مراکز فرهنگی، اقتصادی و سیاسی کشور اعم از دولتی و خصوصی است که در زمینه‌های اجرایی و تحقیقاتی حوزه‌های سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و بین‌المللی فعالیت می‌کنند.

۲. از اهداف دیگر این رشته توسعة تحقیقات و پژوهش‌های مربوط به مطالعة کشورهای جهان است.
۳. این رشته همچنین به کاربردهای پژوهشی و اجرایی در حوزة فعالیت در رسانه‌های بین‌المللی و روزنامه‌نگاری در ژاپن توجه دارد.

نقش و توانايي دانش‌آموختگان

۱. پژوهش در مسائل سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بین‌المللی در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشور
۲. تدریس دروس مربوط به مطالعات ژاپن در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی کشور
۳. زمينه‌يابي و اقدام جهت توسعة ارتباطات فرهنگي، سياسي و اقتصادي در سطح بين‌المللي، به‌خصوص با ژاپن
۴. کارشناسي فعاليت‌هاي فرهنگي، سياسي و اجتماعي مربوط به حوزة ژاپن و بخشی از کشورهای آسیای شرقی در ارتباط با این کشور
۵. همکاری با سازمان‌ها و ارگان‌های فعال در حوزه‌های بین‌المللی، از جمله ژاپن و دیگر کشورهای آسیای شرقی

طول دوره و شکل نظام آموزشی

طول دوره بر اساس مادة ۶ آیين‌نامة آموزشي دورة کارشناسي‌ارشد مصوب ۲۵/۱۰/۱۳۷۳ شوراي‌ عالي برنامه‌ريزي عبارت است از حداکثر مدتي است که دانشجويان بايد دروس تعيين‌شده در اين دوره، از جمله پايان‌نامه را بر اساس مقررات مربوط به پايان برسانند. بر اين اساس متوسط دورة تحصيلي اين دوره ۲ سال و حداکثر ۳ سال پيش بيني شده است. واحدهاي هر نيم‌سال حداقل ۹ واحد است (مادة ۹ آیين‌نامه) و دروس به‌صورت ترمي- واحدي ارائه خواهد شد. هر واحد درس نظري ۱۶ ساعت و درس عملي ۳۲ ساعت است.

تعداد و نوع واحدهای درسی
دانشجويان دورة کارشناسی ارشد مطالعات ژاپن علاوه بر دروس کمبود مورد نظر، ملزم به گذراندن ۳۲ واحد درسي و تحقيقاتي به‌شرح زيرند:
الف) ۱۴ واحد دروس اصلي
ب) ۱۴ واحد دروس اختياري
ج) ۴ واحد پايان‌نامه
د) دروس كمبود به تعداد لازم و با رعايت سقف تعين‌شدة زماني، با نظر گروه آموزشي ارائه خواهد شد.

لازم است در نیم‌سال نخست تحصیلی سه درس (6 واحد) مبانی جامعه‌شناسی، مبانی علم اقتصاد و مبانی علم سیاست و در نیم‌سال دوم تحصیلی نیز سه درس (6 واحد) از یکی از سه گراش اقتصاد (آمار مقدماتی، اقتصاد توسعه، و اقتصاد بین‌الملل)، علوم سیاسی (اصول روابط بین‌الملل، حقوق سازمان‌های بین‌المللی، و مبانی ژئوپلتیک)، و جامعه‌شناسی و فرهنگ (مبانی جمعیت‌شناسی، مبانی ارتباطات جمعی، و ارتباطات و فرهنگ) اخذ شود.

شرایط ورود به دورة کارشناسی‌ارشد مطالعات ژاپن

الف) شرایط اختصاصی
۱. داشتن مدرک کارشناسی
تبصره. میزان و سطح زبان دانشجویان گرايش مطالعات ژاپن باید در حدی باشد که مسلط به درک مطلب، نگارش و تعامل به زبان ژاپنی باشند.
۲. گذراندن آزمون ورودی تخصصی

ب) شرايط عمومي
طبق مقررات و ضوابط وزارت علوم، تحقيقات و فناوري است.

جدول 1- دروس جبرانی

شمارة درس	نام درس	تعداد واحد	تعداد ساعت	پیش‌نیاز
		نظری	عملی	نظری	عملی
007-09-65	کارگاه پژوهش در روابط بین‌الملل	2		32		–
008-09-65	سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران	2		32		–
009-09-65	نظریه‌های سیاست خارجی	2		32		–
010-09-65	زبان ژاپنی (مطالعه)	2		32		–
012-09-65	مبانی علم اقتصاد با تأکید بر مکتب نهادگرایان و …	2		32		–
015-09-65	زبان ژاپنی (خواندن و درک مفاهیم)	2		32		–
023-09-65	مبانی علم سیاست	2		32		–
024-09-65	مبانی جامعه‌شناسی	2		32		–

جدول 2- دروس اصلی

شمارة درس	نام درس	تعداد واحد	تعداد ساعت	پیش‌نیاز
		نظری	عملی	نظری	عملی
006-08-65	سیاست بین‌الملل	2		32		–
013-09-65	جغرافیای سیاسی ژاپن	2		32		–
014-09-65	تاریخ ژاپن	2		32		–
016-09-65	ادبیات کلاسیک ژاپن	2		32		–
019-09-65	روش تحقیق	2		32		–
025-09-65	اقتصاد ژاپن	2		32		–
026-09-65	حکومت و سیاست ژاپن	2		32		–
027-09-65	سیاست خارجی ژاپن	2		32		–

جدول 3- دروس اختیاری

شمارة درس	نام درس	تعداد واحد	تعداد ساعت	پیش‌نیاز
		نظری	عملی	نظری	عملی
011-09-65	اقتصاد سیاست بین‌الملل	2		32		–
017-09-65	فرهنگ ژاپن	2		32		–
018-09-65	هنر و زندگی مردم ژاپن از گذشته تا حال	2		32		–
020-09-65	مطبوعات و سینمای ژاپن	2		32		–
021-09-65	سمینار	2		32		–
022-09-65	تاریخ ادیان در ژاپن	2		32		–
028-09-65	مسائل محیط‌زیست، اجتماعی و سیاسی روز ژاپن	2		32		–
029-09-65	مبانی تفکرات اقتصادی و توسعة ژاپن	2		32		–
030-09-65	تغییرات ساختاری اقتصاد ژاپن از دهة 1990 به بعد	2		32		–