چهل‌وهشتمین نشست از سلسله نشست‌های ژاپن‌شناسی دانشکده مطالعات جهان با موضوع «فرهنگ ژاپنی در مواجهه با بلایای طبیعی» و با سخنرانی دکتر نعمت حسنی، عضو هیات ‌علمی دانشگاه شهید بهشتی و استادیار سابق دانشگاه کوبه ژاپن برگزار شد.

آقای دکتر نعمت حسنی، پس از مراجعت به وطن پروژه‌های ملی و استانی بسیاری را در حوزه مشاوره و ایمن سازی سازه های بزرگی از قبیل سازه‌های آبی، برقی و پالایشگاهی کشور انجام داده‌است. ایشان هم اکنون به جز عضویت در هیات علمی، مشاور برخی از مراجع و شرکت‌های داخلی و بین‌المللی است. از جمله کارهای اخیر انتشاراتی ایشان می‌توان به همکاری در نگارش و سپس ترجمه کتاب زلزله در آلبوم تجربه ـ فراگیری مهندسی زلزله با مشاهده خرابی‌ها اشاره نمود که با همکاری آقای پروفسور هوگونو از اساتید بازنشسته دانشگاه توکیو به انجام رسیده است. کتب دیگری نیز توسط ایشان تالیف شده که عموماً در ارتباط با مباحث ایمنی و مهندسی زلزله به نشر رسیده اند. از جمله این تالیفات کتابی تحت عنوان «ژاپن چگونه ژاپن شد» است، که مورد توجه سفیر وقت کشور ژاپن در ج.ا.ایران نیز واقع شده بود.

سخنرانی ایشان در جلسه 48 ژاپن شناسی با پخش فیلم مصاحبه ان اچ کی آغاز شد که در خصوص تجارب حرفه‌ای و نظرات ایشان در خصوص مسائل شغلی و تخصصی انجام شده بود. آنچه که در ادامه می آید توضیحات ایشان در خصوص این فیلم است:

پس از زلزله کوبه از جمله مسائلی که بنده تجربه نمودم این بود که در زلزله‌هایی با مقیاس‌های بزرگ به دلیل آسیب‌هایی که به شریان های حیاتی مانند خطوط اصلی آب رسانی می رسد، اقداماتی مانند خاموش نمودن آتش نیز با چالش مواجه می شود. بنده پس از مراجعت به وطن و اجرای پروژه ایمن سازی علمک‌های گازی، ایده ای را تحت عنوان فیوز گازی مطرح نمودم که در هنگام زلزله، جریان گاز را به‌صورت خودکار قطع می نمود. در کنار این ایده، استانداردهای یازده‌گانه‌ای هم که بنده برای سازه ها و پروژه های گازی تدوین نمودم مورد توجه مراجع تخصصی بویژه در ژاپن قرار گرفت.

در ادامه متن سخنرانی اصلی ایشان به شرح ذیل ارائه می‌شود:

نگاه ژاپنی‌ها این است که انسان از طبیعت آمده و این با مسائل فرهنگی و دینی ما ایرانی ها نیز مطابقت دارد. بنابراین زمانی که شما به فرهنگ ژاپن نگاه می‌کنید این باور را نشان می‌دهد که:

«ما در میان خشم طبیعت و خطر دشمنان خارجی هستیم و باید زندگی در این وضعیت را از خود طبیعت بیاموزیم.»

به‌عنوان مثالی از بلایای طبیعی میتوان به زلزله کان‌تو اشاره نمود. در زلزله 1923 کانتو که هنگام ظهر روی داد، 38000 نفر از مردمی که به پارک امپراتوری پناه برده بودندکشته شدند. علت این حادثه نبود اکسیژن، حرارت و دود شدید ناشی از آتش سوزی بزرگ شهر بود که پس از زلزله و به دلیل روشن بودن اجاق‌های آشپزی مردم اتفاق افتاد.

همچنین در زلزله کوبه تاسیسات و سازه های بسیار مهمی آسیب دیدند. برای مثال فرونشست دو و نیم متری برای یکی از ایستگاه های مترو و شکستن پایه های یکی از پل های اتوبان کوبه ـ اوساکا رخ داد. همچنین آتش‌سوزی در ابعاد بزرگی رخ داد که علت آن استفاده مردم از سیستم های گرمایش برقی بود. البته در توضیح این بخش از حادثه باید اضافه کرد که در اصل علت این آتش‌سوزی اشتباه شرکت های برق بود که چند ساعت پس از زلزله اقدام به وصل مجدد جریان برق نموده بودند که اتصال رشته های سیم قطع شده در منازل چوبی موجب آتش‌سوزی شد. خسارت‌هایی نیز به ساختمان های نوساز وارد شده و حتی برخی از ساختمان‌ها واژگون شده بود.

در این حادثه اما واکنش مردم بسیار جالب بود. مردمی که در مراکز اسکان اضطراری مانند سالن‌های ورزشی مدارس اسکان کرده بودند، تنها چند ساعت بعد از زلزله با آرامش در مقابل فروشگاه ها صف کشیده بودند و مایحتاج خود را مانند شرایط عادی خریداری می‌نمودند. همچنین هیچ کس بیش از نیاز خود خرید نمی‌کرد و رفتار همراه با تنش نداشت.

در خصوص دشمن خارجی هم ژاپن تجربه‌های مشابهی دارد. شهرهای این کشور در جنگ دوم جهانی بصورت گسترده ای زیر بمباران قرار گرفتند، آسیب و خرابی‌های بزرگی را به خود دیدند که خرابی ها و آسیب‌های هیروشیما و ناگاساکی در اثر بمباران اتمی جزئی از آن به شمار می‌آید. در یکی از این حملات آمریکا محلاتی از شهر توکیو را بمدت 10 ساعت بوسیله بمب افکن های ب 52 مورد تهاجم قرار داده‌است که طی آن 140 هزار نفر کشته شده‌اند.

دکتر حسنی در ادامه به فرهنگ‌سازی مردم ژاپن در هنگام مواجهه با بلایا پرداخت. وی استمرار را اساس کار ژاپنی‌ها در فرهنگ سازی دانست. در ژاپن باور بر اینست که اساس قدرت فرد، استمرار در کاری است که انجام می دهد. بنابراین ژاپنی‌ها به فرهنگ سازی نسل به نسل و انتقال تجربه و دانش معتقد هستند؛ و این یکی از رازهای موفقیت ژاپن است. بر همین اساس بهترین راه موفقیت در این امر، ساخت موزه است. به همین دلیل ژاپن یکی از کشورهایی است که موزه های فراوانی دارد. یکی از این موزه‌ها که در خصوص زلزله ساخته شده، موزه ای است که دقیقاً بر روی گسل نوجیما در جزیره آواجی ساخته شده و حس مستقیمی از حادثه را به بازدیدکننده منتقل می کند. موزه انسان و آینده نیز با همین هدف در شهر کوبه احداث شده است. کودکان و بازدیدکنندگانی که به این موزه می‌آیند از نزدیک با زلزله و روش های کنترل آثار مخرب آن آشنا می شوند. در شهر کیوتو نیز مرکزی با نام مرکز مقابله با بلایای طبیعی ساخته شده که بازدیدکنندگان را با مسائل این حوزه آشنا می‌کند و تعداد زیادی هم از آنجا بازدید می‌نمایند. در این مرکز بخش هایی وجود دارد که با شبیه سازی بلایای طبیعی، بازدیدکنندگان را با مقیاس‌های مختلف زلزله، شدت طوفان و ... آشنا می‌کند.

جالب است که تنها دو سال پس از زلزله کوبه 2500 سند (شامل، کتاب، مقاله، فیلم مستند و..) درباره این حادثه تهیه شد و این حادثه را به مستندترین زلزله تاریخ تبدیل نمود. دولت ژاپن در سالروز این حادثه بجای عزاداری، مراسم‌هایی شاد و جشن برگزار می نماید که ضمن یادآوری حادثه مسائل آموزشی و امید را هم به آنها یادآوری می کند. در مقابل، مردم نیز که در کسوت کارمند و کارگر به جامعه خدمت می کنند، دست به نوآوری‌هایی می‌زنند که یکی از آنها اتصالات مفصلی آب است که در اثر زلزله نمی‌شکنند. شرکت گاز اوساکا هم که یک شرکت خصوصی است، ساختمان کنترل و فرمان خود را به‌گونه‌ای ساخته است که به واسطه ابزارهای فنی و تخصصی یعنی جداسازهای لرزه‌ای از زمین فاصله دارد و در اثر لرزش خراب نمی‌شود. این مرکز به دلیل اهمیتی که دارد به‌گونه‌ای طراحی شده که به تمام مایحتاج اولیه مانند آب و برق دسترسی دائم و تضمین شده دارد.[1]

یکی از ایراداتی که در زلزله کوبه مشاهده شد، اطلاع دیرهنگام مسئولین از شدت و آسیب‌های زلزله بود. به همین دلیل مسئولینی که مورد مواخذه قرار گرفته بودند، دستور طراحی و اجرای سیستمی را دادند که بلافاصله پس از حادثه شدت و وسعت آن را به اطلاع مسئولان می‌رساند. همین سیستم در خدمت شهروندان، ادارات و مراکز خدماتی مانند قطارها و پالایشگاه ها نیز هست و اطلاعات لازم را از طریق سیستم های ارتباطی مناسب و تلفن های همراه به اطلاع آنان می رساند. ایشان در انتهای این بخش از سخنرانی خود چنین مطرح کردند که آنچه گفته شد گویای این امر است که اثرگذاری و نقش هر یک از روش‌های ذکر شده یعنی تلویزیون، موزه و آموزش متفاوت و در جای خود مهم هستند و همه ابزارها باید به‌صورت هم‌زمان مورد استفاده قرار گیرند. از زمانی که این رسانه پا به عرصه ظهور نهاده رفته رفته میزان آسیب های انسانی ناشی از طوفان‌ها هم کاهش داشته‌است. تلویزیون ژاپن اطلاعات مربوط به طوفان ها را لحظه به لحظه گزارش می‌دهد و از طریق اخطارها و آموزش هایی که ارایه می کند، تاثیر به سزایی در کاهش ضررهای ناشی از طوفان داشته‌است.

در کل انسان ژاپنی همیشه درحال‌یادگیری است و آموزش مهم‌ترین رکن این کشور است. در این کشور معلم، هم مسئول آموزش و هم مسئول پرورش است و نظر به اهمیتی که این شغل دارد، حقوق معلمان بیشتر از دیگر کارمندان است و این افراد از بین موفق ترین و با هوش ترین افراد انتخاب می شوند. ژاپن بجز آب و آدم چیزی ندارد و اساس توسعه این کشور انسان محور است. ژاپن ابتدا بر روی منابع انسانی خود سرمایه گذاری میکند زیرا آنها معتقد هستند که اگر انسان خراب شود، محصولات نیز خراب خواهند شد. این صاحبان کمپانی‌های بزرگ هستند که بخش زیادی از بودجه وزارت تربیت ژاپن را تامین می کنند؛ آنها بر این باورند که این دانش آموزان هستند که آینده کمپانی های آنان را رقم خواهند زد. به عنوان نمونه آقای ماتسوشیتا صاحب یکی از کمپانی های بزرگ گفته‌است:

"مردم می‌گویند ماتسوشیتا تلویزیون خوب می سازد، به آنها بگویید ماتسوشیتا مردم خوب می سازد؛ مردم خوب تلوزیون خوب می سازند."

نشست با اعطای گواهی و عکس دسته‌جمعی به پایان رسید.

گزارش از سعید فغانی

دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات ژاپن