هفتمین سمینار سواد رسانه‌ای واطلاعاتی کرسی یونسکو در فضای مجازی و فرهنگ: دوفضایی شدن جهان با محور اصلی «مرزهای دیجیتال نوین اطلاعاتی» و موضوع «شناخت و تمایز بین مرز داده‌های ملی و جهانی» در روز دوشنبه 7 آبان 1403 در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شد.

​​​​​​​مراسم افتتاحیه با گزارش دبیر علمی  سمینار، دکتر احسان شاه قاسمی، دانشیار گروه ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران، آغاز شد. او یکی از نقاط قوت این رویداد بین­المللی را حضور پژوهشگران جوان دانست و در گزارش خود گفت: حدود ۲۰۰ نویسنده، ۱۱۶ چکیده ارسال کردند که پس از داوری، ۸۱ چکیده پذیرفته شد.

او توضیح داد: از مجموع چکیده­های پذیرفته شده، ۴۲ چکیده به زبان انگلیسی و 39 چکیده به زبان فارسی بودند. همچنین علاوه بر ایران، چکیده­ها از سوی محققان و اساتید و دانشجویان کشورهای مختلفی ازجمله نیوزلیند، استرالیا، امارات متحده عربی، پاکستان، تاجیکستان، روسیه، هند، تایوان، کانادا، ایالات متحده و چین ارسال شده است.  تعدادی چکیده نیز از کشورهای دیگر ارسال شده که در فرایند ارزیابی، به مرحله نهایی نرسیدند.

وی افزود: در این همایش ۲۷ سخنران در پنل‌ تخصصی سخنرانی می­کنند و در کنار آن، یک پنل تخصصی نیز توسط همراه اول، حامی معنوی و مادی سمینار، برگزار می­شود. به بیان شاه قاسمی تعدادی از سخنرانان به دلیل دشواری‌های دریافت ویزا موفق به حضور در همایش نشدند و به صورت ویدیویی سخنرانی آنها پخش خواهد شد.

سخنران آغازین مراسم افتتاحیه دکتر سعیدرضا عاملی، استاد ارتباطات دانشگاه تهران و رئیس کرسی یونسکو در فضای مجازی و فرهنگ: دوفضایی‌شدن جهان، بود. او ابتدا از وقوع جنایات در غزه و لبنان اظهار تأسف کرد و به خانواده‌های داغدار آنها و جبهه مقاومت تسلیت گفت. وی ضمن قدردانی از مقاومت آنها در برابر ظلم آشکار افزود: ما شاهد عجیب‌ترین سطح ظلم و کشتار جمعی نظامیان، غیرنظامیان و حتی کودکان هستیم.

​​​​​او تاکید کرد: اگر همه به داشته‌های خود قانع بودند، ظلمی در جهان شکل نمی‌گرفت و ما شاهد صلح فراگیر در جهان بودیم. سپس اضافه کرد: منشا ظلم به دیگری به عنوان فرد یا یک ملت از زیاده‌خواهی‌ها در تاریخ آغاز و ابزارمند شده و قدرت‌های خصمانه در کنار آن شکل گرفته است.

وی در سخنرانی خود با عنوان «ظرفیت‌های کوانتومی داده‌ها، هوش مصنوعی عمومی و خلق جهان‌های موازی داده: مرزگذاری‌های جدید» ضمن تشکر از کادر اجرایی همایش گفت: امروز در هفتمین نشست سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی از مرزگذاری داده‌ای صحبت می‌کنیم. ما در جهانی زندگی می‌کنیم که ظرفیت داده‌ای آن بسیار بزرگ است.

او با ذکر آماری بنا به محاسبات هوش مصنوعی گفت: یک زتابایت اطلاعات (10 به توان 21) معادل ۸۰۰ تریلیون جلد کتاب ۵۰۰ صفحه‌ای است. درحالیکه به بیان وی، کل کتاب‌های بزرگترین کتابخانه جهان یعنی کتابخانه کنگره امریکا، ۳۸ میلیون جلد با ۱۵۷ میلیون عنوان است. مجموعه کتاب‌هایی که در سال ۲۰۲۴ در سرتاسر جهان به چاپ رسیده، بین ۱۴۰ تا ۱۵۰ میلیون جلد است که همه آنها به نیم تریلیون هم نمی‌رسند. سپس توضیح داد: داده عظیمی در سطح جهان وجود دارد و در سال ۲۰۲۵ پیش‌بینی می‌شود روزانه ۴ اگزابایت (10 به توان 18) اطلاعات در روز تولید شود. اینترنت، ابزارها را به اشیا، اطلاعات و انسان‌ها متصل می‌کند. امروز داده‌های موجود در فضای مجازی ۱۷۵ زتابایت است. ​​​​

دکتر عاملی ترافیک داده‌ای را نیازمند قانون و نظم ارتباطات داده‌ای دانست و گفت: بدون وجود نظم، انحصار شکل می‌گیرد. او ماهیت داده را به دو صورت توصیف کرد. داده به معنای دیتای خشک که به صورت صفحه روزنامه، نقاشی و انواع اطلاعاتی که بروز شیئی دارد. وقتی وارد محیط دیجیتال می‌شود ماهیت رقومی پیدا می‌کند. یعنی معادلات، الگوریتم‌ها و روابط کوانتومی بین آنها شکل می‌گیرد.

وی بنا به اظهارات باستان شناسان گفت: نخستین تلاش­‌های شناخته شده برای ضبط اطلاعات را می‌­توان روی نقاشی­‌های روی دیوار غارها یا غارنگاره­‌هایی یافت که 40 هزار سال قدمت دارند. حدود 35 هزار بعد، یعنی حدود 5 هزار سال پیش، اجداد ما شروع به نوشتن کردند و پس از نوشتن روی موادی چون پاپیروس و خاک رس، با اختراع کاغذ در حدود سده نخست میلادی بود که کتاب به مخزن اصلی دانش بشری تبدیل شد. این روند با توسعه ماشین چاپ در سال 1436 گسترش یافت تا در سده اخیر، چشم‌­انداز اطلاعات با ورود ترانزیستور در سال 1947 و توسعه مدار مجتمع یا آی سی در سال 1956 تغییر کرد. این دو اختراع، راه را برای فناوری­‌های جدید (رقومی) هموار ساخت  و امروز صحبت از محیط رقومی نوشتار است و انواع بروزهای رقومی که بر بستر دیجیتال به وجود آمده است.

او کاربران را کارگزاران تولید داده در جهان توصیف کرد و گفت: ۶۰ تا ۷۰ درصد داده‌ها توسط کاربران تولید می‌شود و به صورت کراس سورس همه می‌توانند منبع تولید داده باشند و ۱۵ تا ۲۰ درصد داده‌ها نیز توسط ظرفیت‌های دیوایسی نظیر اینترنت اشیاء (IOT) و اینترنت همه پدیده­ها (IOE)  تولید می‌شوند​​​​​​​.

به بیان این استاد دانشگاه تهران، این محیط با توجه به معماری­ای که دارد، شامل سه محیط ظرفیت داده‌ای است. اول، محیط داده‌های ساختار یافته با قالب‌های فضا داده است. او توضیح داد: انواع و اقسام پایگاه­های داده مثل پلتفرم‌ها‌، داده‌های منسجم، روزنامه‌ها، مجلات و انواع و اقسام فضا داده در این محیط وجود دارد. دوم، داده‌های نیمه ساختار یافته است که بنا به توضیحات وی، تگ‌ها و متادیتاها را می­توان در جزو آنها دانست که در این محیط شکل می‌گیرند. سوم، حجم عظیمی از داده‌ها غیرساختار یافته هستند. همین بخش عظیمی از محتوایی که ما در حال تولید هستیم، به داده‌های غیرساختاریافته مشهورند.

امروزه همه زیست بوم سیاسی، اقتصادی، و فرهنگی ما  بنا به اظهارات این استاد ارتباطات دانشگاه تهران بر محیط دوم منطبق شده است و با دوفضایی شدن جهان مواجه هستیم. او افزود: امروزه آنقدر که فضای دوم حکمرانی می‌کند، فضای اول حکمرانی نمی‌کند. وقتی بانک‌ها و دولت‌های الکترونیک به این فضا منتقل شدند، انواع و اقسام الگوریتم‌ها وارد این محیط شده و عملا با ساختار حکمرانی جدی در محیط داده‌ای مواجه ‌شدیم.

وی در ادامه با طرح پرسشی که آیا سواد ملی در حکمرانی در فضای جدید، سواد پایه و زیرساختی حکمرانی محسوب می‌شود یا خیر، تصریح کرد: قطعاً محسوب می‌شود. امروزه نیازمند سطح بالای سواد هم در حوزه حکمرانی و هم در حوزه مردم و شهروندی هستیم. باید سواد حکمرانی به معنی تنظیم رابطه یکی با همه، همه با همه، همه با یکی و نظام ارتباطات مردم با دولت، دولت با مردم، و مردم با مردم در این فضای حکمرانی شکل بگیرد. بنابراین نیازمند سواد ملی حکمرانی داده‌ای در همه سطوح حکمرانی هستیم.

عاملی در تعریف حکمرانی گفت: حکمرانی مفهومی نیست که فقط در مورد حاکم استفاده شود، بلکه در مورد کسی که حاکم بر او اعمال حکمرانی می‌کند نیز به کار می­رود. بنابراین شاهد یک قلمرو بزرگ هستیم.

او برای سواد داده‌ای پنج سطح تعریف و آنها را به این صورت برشمرد. 1- سواد دیجیتال (یعنی فهم ماهیت و قابلیت سواد دیجیتال و توانایی که بتواند بین مکانیزم‌های امر شیئی و امر رقومی تمایز ایجاد کند). 2- سواد الگوریتمی (یکی از ‌بنیان‌های حوزه سواد حکمرانی داده‌ای است. الگوریتم‌ها در واقع همان کدهایی هستند که در این محیط تنظیم می‌شوند. یک موجود زنده‌اند که البته شاید بخشی از یک موجود زنده را تبدیل به الگوریتمی می‌کند که فرایند در آن کاملاً مشخص است). 3- سواد کدنویسی (کدنویسان امروزه از کارگزاران اصلی محیط حکمرانی داده‌ها هستند). 4- سواد کوانتومی (تحولاتی موجود در فیزیک و مکانیک که دانش جدیدی را به وجود آورده و فهم آن بسیار سخت است). و 5- سواد هوش مصنوعی.

او در توضیح بیشتر ماهیت پدیده کوانتومی گفت: فیزیک به دو بخش فیزیک کلاسیک و جدید تقسیم و از فیزیک کوانتومی به فیزیک جدید هم تعبیر می‌شود. فیزیک کلاسیک با کمیت‌های بزرگ سر و کار داشت. به همین دلیل قطعیت در آن امری مشخص و صفر و یک است. کوانتوم و تبدیل قطعیت به عدم قطعیت نزدیک شدن مرز صفر و یک است. فیزیک کوانتومی هم با ذرات و هم با موج به عنوان واحد کمیت سر و کار دارد. برای اندازه‌گیری کمیت‌های بسیار ریز از واحدی به نام کیوبیت استفاده می‌شود.

وی مثال زد: وقتی با ریزتراشه‌هایی که با مفهوم توان‌های منفی است عددی را به توان منفی 1، 2 یا ۳ و یا منفی ۱۰ می‌رسانیم از توانش‌های جدید صحبت می‌کنیم. وقتی از یوکتوسکند (Yoctosecond) صحبت می‌کنیم، یعنی عدد را به توان منفی 24 می‌رسانیم  که واحد ریز شده یک ثانیه است. این وحد زمان بسیار ریز می‌شود و با نظام‌های عددی قدیمی نمی‌توان توضیح داد.

وی رایانه‌های کوانتومی را رایانه‌هایی تعریف کرد که مجموعه‌ای از رایانه‌ها را به هم متصل و یک نظام ماژولاریتی شبکه‌ای را خلق می‌کند که تابع قانون فازی نیست و یک نسبت های جدیدی بین پدیده های ریز را خلق می کند.  اینترنت کنترلی اصولا همین شبکه‌های کوانتومی است که در اینجا به وجود می‌آید. پس ما می‌توانیم بگوییم از یک حکمرانی پیچیده صحبت می‌کنیم و پیچیدگی مربوط به عوامل مداخله کننده‌ای در امر حکمرانی و ارتباطات است. واحد این حکمرانی می‌تواند شرکت، ملت، دولت و یا جهان باشد. واحد بستگی به تعریفی دارد که ما در این بستر ایجاد می‌کنیم.

او اضافه کرد: قلمرو فیزیک کوانتوم کمیت‌های کوچک است. مکانیک کوانتوم هم با ذراتی سر و کار دارد که از اتم ریزتر است. ریزاتم‌ها به دو دسته ذرات و امواج بنیادین و ذرات و امواج ترکیبی تقسیم می‌شوند. واحد ذرات بنیادین، اتم است و ذرات ترکیبی، ترکیباتی هستند که در دل اتم‌ها ترکیبی از نوترون و پروتون‌ها هستند.
​​​​​​​

ضرورت شناخت این پدیده‌ها و دانستن چگونگی دخالت آنها در زندگی ما به عقیده وی این است که بدانیم اگر از پخش شدن دیوایس‌ها مثل ذرات الکتریسیته در فضا صحبت می‌شود، در واقع مؤلفه‌های مدیریت ارتباطات، ارتباطات اجتماعی، شغلی، و صنعتی به سطح اتم‌ها و میکروالکترون‌ها کشیده شده است.

او در توصیف پدیده جدید چت جی­پی­تی گفت: اگر در نسخ 3.5 از آن می پرسیدیم با چند پارامتر سراغ داده‌ها می‌رود از ۱۳۰ میلیارد پارامتر صحبت می‌کند. ولی الان در نسخه ۴ بین ۵۰۰ میلیارد تا یک تریلیون پارامتر را در خوانش و مراجعه به داده دخالت می‌دهد. گاهی احساس می‌کنید با هوش انسانی سر و کار دارید که با این سرعت و دقت جزئیات داده‌ای را به شما ارائه می‌دهد و مغز استدلالی پیدا کرده است. وقتی چت جی­پی­تی 4 زیرو به وجود آمد، نگرش هوش مصنوعی عمومی شکل گرفت که ما در حال ورود به عرصه جدیدی از هوش شده ایم که مثل انسان فکر می کند و مثل انسان عمل می کند.

وی افزود: گفته می شود تنها۱۰ نفر از اندیشمندان بزرگ جهان توانستند تئوری نسبیت عمومی انیشتین را در زمان او درک کنند. هنگام طرح تئوری کوانتوم گفته شد اگر حتی یک نفر ادعای فهم کند معلوم است که آن را درک نکرده است. دلیل نفهمیدن این است که کوانتوم امری است که جهان‌های موازی ایجاد می‌کند. مثل نور که وقتی از چند شیار رد می‌شود، آن طرف شیار تکثری از نور اتفاق می‌افتد. وقتی پدیده‌ها آنقدر به هم نزدیک شوند با مفهومی به نام عدم قطعیت مواجه می‌شویم. عدم قطعیت به معنی این نیست که ما با نقض قانون علیت مواجه شدیم. مفهومش این است که به سادگی نمی‌توانیم علت را به معلول نسبت دهیم. هیچ امری در جهان خلقت بدون علت نیست. در هم تنیدگی پدیده‌ها و برهم‌نهی کوانتومی اتفاق می‌افتد. به طوری که نمی‌فهمیم پدیده کوانتومی در کجا معلق شده است. می‌توان محیط را بر اساس پارامترها و الگوریتم‌ها مدیریت کرد. دوگانگی موج ذره از اموری است که در اینجا اتفاق می‌افتد. با این نگاه دیگر ما یک نسبت صفر و یک یا فقط خوب و فقط بد نداریم، چند واحدی شدن امور یعنی گزاره ها خیلی خوب، خوب، کمی خوب، متمایل به خوب و .. همچنین خیلی بد، بد، کمی بد و متمایل به بد و ... معنا پیدا می کند. هم مفاهیم مشکک مثل نور، صبر، احترام و ... موضوع این تشکیک مراتب هستند.

اتفاق دیگر که فهم آن از نظر عاملی مهم است، بحث تفاوت بین هوش مصنوعی عمومی و هوش مصنوعی محدود است. او ادامه داد: هوش مصنوعی محدود، همین پدیده‌ای است که ما در حال تجربه آن هستیم. الگوریتم‌هایی که به صورت‌های مختلف استفاده می‌کنیم در یک محدوده عمل می‌کنند و تعریفی از آن صورت گرفته و کارکرد مشخصی دارند. او برای مثال گفت: دیوایسی که مختصات درختی اعم از موقعیت دقیق جغرافیائی، اندازه درخت، میزان سلامت مثل رطوبت، کلروفیل برگ‌ها و .. را منتقل و تعریف می‌کند، بستگی به آن دارد که برای دیوایس چه تعریف کرده باشیم. این دیوایس‌ها با همین محدوده پیش می‌روند.

او تعبیر انسان آلفا و بتا را به جای هوش مصنوعی عمومی به کار برد و آن را به این صورت توصیف کرد: هوش مصنوعی انسانی است که دقیقا تمام ظرفیت‌های انسان واقعی به آن منتقل شده است. توانایی چند وجهی دارد. دیگر محدود به وجه خاصی نیست. قدرت همه جانبه نگری دارد. خیلی از عوامل را می‌تواند به هم وصل کند. خیلی از ابعاد را ببیند. منطقی فکر می‌کند. به همه زمینه‌ها و شرایط پاسخ می‌دهد. روح منطق انسانی بر آن حاکم است. قدرت تحلیل ترکیبی دارد. توانایی استنتاج دارد. می‌تواند سریع نتیجه‌گیری و راهکار ارائه دهد. در مورد چگونگی عملکرد تصمیم می‌گیرد.

وی در این زمینه افزود: بسیاری از عرصه‌های هوش ما بالقوه است، اما هوش مصنوعی بالفعل است. همه حافظه ما فعال نیست، اما همه حافظه هوش مصنوعی فعال است. وقتی به صورت کوانتومی با مجموعه‌ای از داده‌ها ترکیب می‌شود، توانش جهانی در هوش ایجاد می‌کند. الگوریتم‌هایی برایش تعریف و داده‌هایی برایش بارگذاری می‌شود. هوش‌های پاسخگوی چند رسانه‌ای نفس کشیدن را یاد می‌گیرند و هیجانات را منتقل می‌کند. احساس می‌کنید با خودتان صحبت می‌کنند.

او در مورد مخاطرات انسان در این محیط گفت: با روحیه انحصارگرای انسان که خواستار به انحصار کشیدن و مدیریت داده‌هاست، سوء‌استفاده‌هایی از داده صورت می‌گیرد. رسوایی‌ها و چالش‌های زیادی ظهور ماشینی خصمانه ایجاد می‌کند. پدیده قلدری اینترنتی به وجود می‌آورد. داده‌های غلط، تغییر داده‌ها و انحراف در مقوله‌ها دیده می‌شود. این محیط می‌تواند به صورت خصمانه الگوریتم شود. محیطی است که به صورت خصمانه می‌تواند به انحصار کشیده شود. در واقع ما با استعمار داده‌ای مواجه هستیم.

وی با اشاره به کتاب «مطالعات انتقادی استعمار مجازی آمریکا: قدرت نرم و امپراتوری‌ها مجازی» خود که در سال 1389 به چاپ رسیده است، توضیح داد: در آن کتاب از استعمار سوم صحبت به میان آوردم. استعمار اول، استعمار سرزمینی، استعمار دوم، از طریق اقتصاد و فرهنگ و استعمار سوم، حوزه داده‌ها بود. ملتی را می‌توان فرو پاشید و فکر جامعه‌ای را تغییر داد. او تأکید کرد: با جستجوی گوگل فکر می‌کنیم داده‌ها در اختیار ماست، اما در واقع چنین نیست. ما به بخشی از داده‌ها دسترسی داریم. بخشی که نمی‌توانیم دریافت کنیم، هزاران برابر بخشی است که دریافت می‌کنیم. مشخصه این استعمار، به انحصار درآوردن داده‌ها با ظرفیت زتابایتی است.

در کتاب «کد اقناع»، نوشته کریستوف مورین و پاتریک رنوویس نیز به این موضوع اشاره شده و درواقع کد اقناع یعنی مطالعات شناختی بر ذهن میمون و بعد انسان و اینکه چطور می‌توان چیزی را تبدیل به خواسته انسانی کرد.
​​​​​​​حکمرانی داده‌های جهانی و ملی آخرین بخش صحبت وی بود. به بیان وی حکمرانی داده هم در سطح خرد، یعنی در سطح سازمان‌ها و بنگاه‌های کوچک و هم در سطح کلان ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی مطرح می‌شود. حکمرانی داده یعنی چطور، چه موقع، چه کسی، با چه اطلاعاتی، با چه اقداماتی، چه شرایطی و چه روش‌هایی داده‌ها را مدیریت می‌کند.

او تصریح کرد: در سطح بین­‌المللی، بحث در مورد چگونگی حکمرانی داده، در سرتاسر جهان آغاز شده است و مشاهده می­‌شود که کنوانسیون‌های حقوقی متعددی در مورد داده‌های شخصی، ملی و داده‌های به اشتراک گذاشته شدۀ جهانی صحبت می‌کنند. هرچند نمی‌­توان برای همه داده­های جهانی مرزگذاری کرد، اما بخش مهمی از این داده‌ها نیازمند مرزگذاری هستند؛ ازجمله داده‌های بانک‌ها، دولت الکترونیک، شهرداری‌ها و انواع خدمات که سرمایه‌های ملی یک کشور محسوب می­‌شوند. سپس افزود: در ژئوپولیتیک و حوزه جغرافیای استراتژیک سیاسی است که حوزه داده ملی تعریف می‌شود. توافق‌هایی در سطح جهانی بر اصول مشترک بر اساس اصول پذیرفته شده جهانی صورت گرفته است. ولی آمریکایی‌ها حاضر نیستند از مدیریت چند ملیتی و مدیریت دولت‌ها بر داده‌ها صحبت کنند و این محیط را متعلق به خود می‌دانند. توافق بر سر فرایندهای تصمیم گیری بر اساس تنظیم نقش‌ها، مسئولیت‌ها، مکانیزم پاسخگویی در مراحل مختلف چرخه حیات، حکمرانی داده، و توافق بر ساز و کارهای اجرایی است. برای مثال، کمیته هماهنگی هیئت مدیره اجرایی ساختار سازمان ملل متحد در سال 2023، سند «حکمرانی بین‌­المللی داده - مسیرهای پیشرفت» را مطرح کرده که چشم­اندازی برای حکمرانی جهانی داده ارائه می­­کند تا بتواند درک مشترکی از این موضوع در میان کشورهای عضو بوجود آورد. هدف این سند، تقویت هماهنگی و انسجام خط­مشی حکمرانی بین­‌المللی داده است. این سند تأکید می­کند که تلاش هماهنگ بین جامعه بین‌­المللی، نهادهای چندجانبه، بخش خصوصی و بدنه مردم نیازمند این است که در درجه اول، یک توافق در حوزه­‌های سه­‌گانه زیر صورت گیرد (سازمان ملل، 2023: 9):

• توافق روی اصول مشترک بر اساس چارچوب­های فعلی پذیرفته شده جهانی
• توافق روی فرآیندهای تصمیم‌­گیری بر اساس تنظیم نقش­‌ها و مسئولیت­‌ها و مکانسیم­‌های پاسخگویی در مراحل مختلف چرخه حیات حکمرانی داده
• توافق روی سازوکارهای اجرای تصمیمات و تأکید بر الزام­آور بودن اعلامیه­‌ها و موافقت­نامه­‌ها

وی در پایان بر لزوم تقویت سواد و مرزگذاری داده‌ای تأکید کرد و گفت: جغرافیای مجازی بر بستر جغرافیای فیزیکی شکل می‌گیرد. همانطور که در سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی در جی‌آی‌اس (GIS) می‌بینیم. در GPS بر جغرافیا سوار می‌شویم. بسیاری از داده‌های ما مربوط به ژئوپلیتیک جغرافیایی ایران است. شاید امروزه عمیق‌ترین سواد، سواد الگوریتمی است. سواد کوانتومی، سواد حکمرانی الگوریتمی هوشمند کوانتومی هست که به ما عمق بیشتری می‌دهد. لذا نیازمند تقویت سواد داده‌ای، کوانتومی و توافق‌نامه‌های جدید بین‌المللی برای تأمین احترام به استقلال داده‌ای هم در سطح شخصی و هم در سطح نهادی و هم در سطح ملی هستیم.

دکتر یونس شکرخواه، عضو هیات علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران و پدر روزنامه‌نگاری برخط ایران، سخنران بعدی این همایش بود. او در سخنرانی خود با عنوان «هفته جهانی سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی؛ چشم‌انداز معاصر دیجیتال» موضوع مورد اشاره خود را هم بسیار ساده و هم بسیار دشوار بیان کرد و گفت: سادگی در مقوله‌بندی آن است. عنوان سمینار MIL است M  (مدیا)، I (اطلاعات) و L (بیانگر سواد) است. شاید اگر بخواهیم منطقی بگوییم ‌IML  بهتر است. اول I (اطلاعات) و بعد (مدیا) و سپس (سواد) است. ولی اگر بخواهیم به تفکر آنها پایبند باشیم آنها یک لوگو اضافه کردند ولی جزو علامت اختصاری نیست. آنها GMIL می‌گویند. G (گلوبال) را در واقع ما تکرار نمی‌کنیم.

​​​​​​​به اعتقاد وی این فرمول‌بندی یک مغفول بزرگ دارد و آن مصرف کننده است. او مصرف کننده را آن‌هایی توصیف کرد که قصد تولید دارند. سپس افزود: حق و حقوقی برای مصرف کننده قائل نشده است و فقط به آنها زیرساخت داده شده تا در توییتر و اینستاگرام عکس بگذارند. آپدیت کامپیوتر هم در واقع برای این است که حقوق دیجیتال شما مدیریت شود و سرویسی به شما نمی‌دهند.

او نوعی بی‌پناهی نگران کننده را در فضای وب متصور شد و گفت: حصر و فاصله گرفتن راه حل مسئله نیست. بلکه هرچه تماس بیشتر باشد خطر تبدیل شدن به غارنشین دیجیتال وجود دارد. در دنیای ارتباطات پست گذاشتن و آپلود عکس در یک کانال تبدیل به عادت شده است در حالیکه هیچ عایدی ندارد. وی توصیه کرد: سعی کنیم با آپلود کردن سهمی در دانش داشته باشیم و فقط دچار عارضه دانلود نشویم. فواید دیجیتال و سواد سایبری در همین حیطه است.

وی در مورد هوش مصنوعی توضیح داد: آنها از کسی دستور می‌گیرند و به سوالاتی که در حیطه آن نباشد نمی‌توانند پاسخ دهد. او معضل امروز جهان را تقسیم سواد بر سه بخش عنوان کرد. دولت، دانشگاه، که همین نشست یکی از همان نقش‌هاست که دانشگاه به عهده گرفته است. و تبلیغات، که با هزینه‌های کلان چند میلیاردی در پلتفرم‌ها پخش می‌شوند و نوعی سواد است​​​​​​​.

دکتر شکرخواه در پایان ترویج اندیشه انتقادی نسبت به وسایل دریافتی را یکی از امور مهم دانست و گفت: مورد دوم، مشارکت پدیده‌ها و سوم، دانستن تکلیف خود در استفاده از مدیا و اطلاعات است. سپس افزود: اطلاعات وقتی در عرصه بیان می‌شود هر کس یک بیان و یک درخواست دارد. هر چیزی که از طریق اطلاعات به بیان در می‌آید از طریق مدیا گفتمان همان مدیا را دارد. مثلاً اگر پشت به تلویزیون کنید فقط صدا را می‌شنوید و تصویر را از دست می‌دهید. پس مدیا همه حواس ما را درگیر می‌کند. هر اطلاعی که به بیان در می‌آید وارد گفتمان می‌شود. بعضی گفتمان‌ها معطوف به قدرت هستند. اراده‌ها معطوف به قدرت هستند. او با اشاره به دو بیت از غزل سعدی به سخنان خود پایان داد.

تنگ‌چشمان نظر به میوه کنند / ما تماشاکنان بستانیم

تو به سیمای شخص می‌نگری / ما در آثار صنع حیرانیم​​​​​​​​​​​​​​

​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

​​​​پنل تخصصی اول، بر موضوع سواد رسانه­ای و هوش مصنوعی تمرکز داشت که به­طور خاص همراستا با محور اصلی برنامه 2024 هفته جهانی سواد رسانه­ای بود و 6 سخنران (2 سخنران خارجی و 4 سختران داخلی) در دو سطح معرفتی و کاربردی به این مسئله پرداختند.​​​​​​​

​​​​​​​​​​​​​​

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

​​​​​​ ​​​​​پنل تخصصی دوم که برگزار کننده آن همراه اول بود، بر موضوعات جدید و پیشرو در این حوزه یعنی داده­ها و اهمیت آموزش سواد دیجیتال در مدیریت ظرفیت­های هوش مصنوعی و تقویت امنیت سایبری متمرکز بود.
​​​​​​​​​​​​​​

​​​​​​​

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 پنل سوم و چهارم به صورت موازی برگزار شد که سخنرانی­‌های پنل سوم بر موضوع اختصاصی این سمینار، یعنی حکمرانی داده و داده­‌های بومی و جهانی تمرکز داشت و بحث حکمرانی داده در اتحادیه اروپا، امریکای لاتین و ایران بررسی شد.

 

​​​

​​​​​​​پنل چهارم نیز بر موضوع سواد دیجیتال در رویکردی عمومی و از منظر اجتماعی و فرهنگی موردتوجه قرار گرفت و به‌­طور خاص بر موضوعات خانواده، جوانان و سایبورگ متمرکز بود.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------​​​

​​​​​​​در پنل آخر نیز بحث ارتباطات سیاسی در پیوند با سواد رسانه موردتوجه قرار گرفت و برخی مطالعات موردی از استفاده و کاربردهای سواد رسانه در رویدادهای سیاسی در کشورهای مختلف بررسی شد.

​​​​​​​
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

مراسم اختتامیه، پس از پخش پیام کرسی که از سوی مینگ کوک لیم، مشاور ارتباطات و اطلاعات دفتر یونسکو در رباط ارسال شده بود، با گزارش اداره­‌کنندگان پنل‌­ها پیش رفت.

دکتر زهره نصرت خوارزمی در گزارش جمع‌بندی پنل خود با عنوان «سواد رسانه‌ای و ارتباطات سیاسی» گفت: این پنل با ۶ سخنران از ایران، هند، و امارات به صورت مجازی چند وجهی برگزار شد. مباحث هم تکنولوژیکی و هم شامل ابعاد اجتماعی هویتی بود. در بحث فناورانه در بخش هویتی بحث‌های روزمره مثل پلتفرم‌ها و تاثیر هویت، جنسیت، و ملیت در فضای شبکه مورد توجه قرار گرفت. روش فناوری تامین امنیت فضای سایبری، تاثیر تحریم‌ها، امکانات چند ملیتی که باید تامین شود. در بعد فرهنگ هویتی و فناوری نتایج خوبی به‌دست آمد.

​​​​​​او در توضیح پنل سواد رسانه‌ای گفت: این پنل در حضور سخنرانانی از چین، هند، امارات، و ایران برگزار شد. موارد کاربردی چون نسبت بدن و تکنولوژی، حق کودک در سواد رسانه‌ایف آموزش کودکان، رابطه هوش مصنوعی و دانشجویان، کمک هوش مصنوعی در توانمندسازی زنان، رابطه فرزندپروری و رسانه، نظارت بر آنها برای کمک به استفاده از سواد رسانه‌ای، سالمندان و هوش مصنوعی و سواد رسانه‌ای مطرح و راه حل‌هایی نیز در پنل‌ها مطرح شد.

سپس دکتر الهه نوری غلام‌زاده، مدیر پنل «حکمرانی داده در ایران و جهان» ضمن تبریک به آقای دکتر عاملی برای برگزاری هفتمین کنفرانس در خصوص سواد رسانه‌ای در گزارش پنل خود گفت: در بحث حکمرانی داده در ایران و جهان در خصوص برزیل این موضوع مطرح شد که این کشور سعی دارد به تبعیت از اتحادیه اروپا قانونمند عمل کند.

او افزود: در خصوص ایران موضوع چالشی مطرح شد. سواد رسانه‌ای در ایران باید تقویت شود و حکمرانی داده به صورت کارآمدتری صورت بگیرد. در اروپا به فضای ماورای جو رفتیم. آقای دکتر احدی اشاره کردند رسانه و ابزارآلاتی که ما خارج از جو در اختیار داریم اطلاعات از طریق آنها به ما منتقل می‌شود و در واقع ما در تعامل با فضای خارج از زمین هستیم. ایالات متحده تیم تکنولوژی دارد اتحادیه اروپا همین توانمندی را دارد ولی در رقابت با اکوسیستم اقتصادی از آنها جا مانده است.

وی پیشنهادات مطروحه در این پنل را به این ترتیب برشمرد: اتخاذ راه انطباقی در ایران، تشویق استارتاپ‌ها، توسعه همکاری‌های بین‌المللی با چین و روسیه، و تاسیس مرجع ملی حکمرانی داده. آهویی در مورد دموکراسی سازی حکمرانی داده صحبت و گفت: حکمرانی داده پیشرفت کرده است. با توجه به پیشرفت تکنولوژی این چالش برای دولت ملت‌ها وجود آمد که بتوانند در حالی که در فضای جهانی هستند حکمرانی ملی را حفظ کنند.

دکتر سعیدرضا عاملی، رئیس کرسی یونسکو در فضای مجازی و فرهنگ؛ دوفضایی‌شدن جهان، در مراسم اختتامیه از دکتر شاه حسینی، دکتر سجادی، همراه اول و مسئولین پنل‌ها دکتر خوارزمی، دکتر قاسمی، دکتر شاهو صبار، و دکتر نوری تشکر ویژه داشت که جمع‌بندی نشست‌ها را ارائه دادند.

​​او تاکید کرد: با اینکه ۲۶ ارائه در این سمینار کار سنگینی بود ولی با توجه به برگزاری پنل موازی این کار هموار شد. سپس ادامه داد: بر اساس سایت یونسکو، در هفته سواد اطلاعاتی و رسانه به سر می‌بریم و ۸۹ کشور درگیر این بحث هستند. ۳۳ کشور در حال انجام سیاست‌گذاری‌هایی برای تقویت این سواد هستند. او با اشاره به نوعی بدفهمی نسبت به واژه سواد در این مقوله گفت: سواد معمولا برای کسی که قدرت خواندن و نوشتن پیدا می‌کند به کار می‌رود. در واقع سواد اینجا به منظور دانش است. دانش اطلاعاتی و رسانه‌ای است و به سه سطح آن باید توجه کرد. اول، سطح عمومی که قدرت عموم مردم را بالا برده تا بتواند در سطح سواد عمومی خبر اصلی را از تقلبی تشخیص دهد.

بنا به اظهارات وی سواد در استفاده از ابزارها هم مطرح می‌شود. یعنی برنامه‌های کاربردی و پلتفرم‌ها را بتواند به طور بهینه استفاده کند. در سطح دوم، حوزه سواد اختصاصی باید دانش فضای مجازی در زیست بوم ایران بنشیند و سواد بومی برای ما ایجاد کند. او اولویت را نگاه بومی دانست ولی تاکید کرد باید هم به ظرفیت‌های بومی و هم به مسائل جهانی توجه شود.

سطح سوم سواد، به بیان عاملی سواد تخصصی است که توسعه آن بسیار زیاد است. بحث هوش مصنوعی، کوانتوم، حوزه واقعیت مجازی، متاورس، واقعیت گسترده، و بلک چین در همه حوزه‌ها در حال گسترش است. محاسباتی شدن دانش‌ها چه در پزشکی و چه در مهندسی اهمیت پیدا کرده است.

او به ذکر مثالی پرداخت که چقدر حوزه‌ها در قلمروهای مختلف با هم تلفیق شدند. برای مثال آقای عبدالاحد، استاد برق دانشگاه تهران و دریافت کننده جایزه بزرگ مصطفی روشی را ابداع کرده است که در طول ۲۰ دقیقه با الکترومیکرون‌ها به سلول‌های سرطانی حمله و می‌تواند بدون استفاده از شیمی درمانی سرطان سینه، سرطان‌های پوستی و انواع دیگر سرطان را درمان کند. در واقع محاسبات دقیقی در کار آنها وجود دارد.

در پایان او با اشاره به برگزاری هفت نشست گفت: هر دوره باید نسبت به قبل پیشرفت و در این دوره بهتر است به سمت سیاست‌گذاری و تقویت سواد اطلاعات و رسانه و به تعبیر دقیق‌تر سواد زیست بوم دوم پیش برویم.

وی عملکرد آموزش و پرورش در حوزه کتاب سواد رسانه‌ای را آسیب‌گرا و بدون توجه به ظرفیت‌‌ها توصیف کرد و گفت: در جامعه نباید هراس از اینترنت به وجود آید. اینترنت ظرفیت و عقلانیت جدیدی را وارد نظام حکمرانی می‌کند. حوزه سیاست گذاری می‌تواند الزاماتی را برای نهادهای مختلف ایجاد کند. سپس ابراز امیدواری کرد بتوان با اتخاذ مصوبه شورای عالی فضای مجازی اقداماتی در سه سطح سواد عمومی، اختصاصی، و تخصصی فراهم آورد.

سپس دبیر اجرایی همایش، خانم دکتر سجادی در پایان مراسم اختتامیه از تیم اجرایی همایش دکتر ابراهیم محسنی آهویی از اتریش و علیرضا صالحی نژاد از استرالیا که از راه دور ارتباط با یونسکو را برقرار کردند، سرکار خانم منیژه اخوان، از تیم فنی خانم جلال‌زاده و خانم مهندس شفیعی برای هماهنگی و مدیریت ویدیوها از 15 کشور، خانم‌ها شیخایی، هانیه پناهلو، زهرا سادات فیروزی، عظیمی، فرناز نوری، توحید اسدنژاد، دکتر عباسی، آقایان نیرویی، عربی شاهی، کاظمی پور، باقر احتشام نیا، سلیمی، شجاعی، اسدی، افشاریان، ومحمودی و برگزاری نمایشگاه کتاب که حدود ۴ ماه به طول انجامید تشکر کرد.

​​​​​​همایش با ارائه لوح تقدیر به آقای مهندس محمدی، نماینده همراه اول، پایان یافت.​​​​​​​

​​​​​​​
​​​​​​​