توضیحات رشته مطالعات ترکیه
مقدمه
جمهوري ترکيه به‌عنوان وارث بخشي از امپراتوري عثماني سابق در سال 1923 تأسيس شد. از اواخر قرن نوزدهم، بخش‌هاي اروپايي امپراتوري، از جمله يونان، بلغارستان و صربستان، در پي جنبش‌هاي ناسيوناليستي این مناطق، از عثماني جدا شدند. در اوايل قرن بيستم، نوبت به سرزمين‌هاي افريقايي و عربي امپراتوري رسيد که يک‌به‌يک از عثماني تجزیه و به مستعمرات کشورهاي اروپايي ملحق شدند. از اوايل قرن بيستم، ناسيوناليست‌هاي ترکِ عضو «کميتة اتحاد و ترقي» موسوم به «ترکان جوان»، فعاليت‌هاي گستردهاي را براي نجات قلمرو امپراتوری از تاخت‌وتازهاي قدرت‌هاي اروپايي به‌عمل آوردند. آن‌ها، به‌ويژه خواهان اصلاحاتي جامع‌تر و عميق‌تر از اصلاحات محدود عصر تنظيمات بودند و تمايل داشتنند کشورشان هر چه سريع‌تر سير نوسازي به سبک اروپایی را درپيش گيرد. اما، با ورود کمیتة اتحاد و ترقی به جنگ جهانی اول به نفع دول محور و درپی شکست‌های سهمگین عثمانی طی جنگ و تصمیم دول فاتح برای تجزیة سرزمین‌های عثمانی، ترکان جوان با تشکیل هسته‌های مقاومت توانستند آناتولی، سرزمین مادری ترکان، را از تجزیه و نابودی نجات بخشند. مجموعة این جنگ‌ها به جنگ‌های استقلال معروف است و تحت رهبری افسر جوانی موسوم به مصطفی کمال صورت گرفت. موفقیت مصطفی کمال که بعدها به آتاتورک ملقب شد در اخراج بیگانگان و حوادث متعاقب آن باعث شد پس از انحلال رسمی دولت عثمانی، جمهوری ترکیه در 29 اکتبر 1923 به رهبری وی تأسیس شود.
اولين دستاورد مهم مصطفي کمال امضاي عهدنامة لوزان در سال اول تأسيس جمهوري با متفقين بود که جايگزين قطعنامة سِور شد که پيش‌تر با دولت عثماني منعقد شده بود و در عمل، ترکيه را در معرض تجزية کامل قرار مي‌داد. مصطفي کمال به‌سرعت دست‌به‌کار مدرنيزه‌کردن ارتش و نظام ديواني کشور شد و نهادهاي مدرن به سبک اروپايي را يک‌به‌يک جايگزين نهادهاي نظام سابق کرد. دولت او باني اشاعة اندیشة لائیسم و ايدئولوژي ناسيوناليسم ترک شد و کوشيد تا همة پيوندهاي سابق ميان دين و دولت گسسته شود. سياست‌هاي لائیسیته و غربگرایی پس از درگذشت آتاتورک نيز ادامه يافت و با عضویت ترکیه در پیمان ناتو در سال 1952 محکم‌تر هم شد.
نظام تک‌حزبي جمهوري ترکيه که از بدو تأسيس توسط حزب جمهوري‌خواه خلق آتاتورک اداره مي‌شد در فرايند نهادينه‌شدن نظام پارلماني اين کشور به نظامی چندحزبي تغيير يافت و رقابت احزاب سياسي براي کسب کرسي در مجلس کبیر ملي ترکيه به يکي از جلوه‌هاي بارز نظام سياسي ترکيه تبديل شد. نمايندگان این مجلس هر پنج سال یک‌بار با رأي مستقيم مردم انتخاب مي‌شوند و رياست‌جمهوري، تا پيش از رفراندوم سال 2007، با رأي دوسوم نمايندگان مجلس برگزيده مي‌شد. اکنون رئيس‌جمهور نيز با رأي مستقيم مردم انتخاب مي‌شود.
ترکيه از سال 1999، نامزد ورود به اتحادية اروپا شد و در جهت پيوستن به اين اتحاديه، اصلاحات گستردهاي را در نظام قضايي و سياسي خود انجام داده است، از جمله ملغي‌کردن حکم اعدام، تساهل نسبت به فرهنگ و زبان کردي نظير پذيرفتن اصل آموزش به زبان کردي و آزادي رسانه‌هاي کردزبان، اقداماتي در جهت برابري حقوق زنان و حتي به‌رسميت شناختن جمهوري قبرس (البته به‌گونه‌اي که صراحت کافي ندارد). با پيروزي حزب عدالت و توسعه در سال 2003 در انتخابات پارلماني و نخست وزيري رجب طيب اردوغان، تغييراتي در جهت‌گيري‌هاي سکولار دولت ترکيه پديد آمده است. پيروزي قاطع حزب اسلام‌گراي عدالت و توسعه در انتخابات سال 2007 و تشکيل دولت يکپارچه در اين سال نشانگر تمايل مردم ترکيه به جهت‌گيري‌هاي اسلامي بيشتر در سياست و جامعة ترکيه است، مضاف بر آن حزب عدالت و توسعه توانست افق‌های جدیدی از رشد و توسعه را به روی مردم ترکیه بگشاید. بلندپروازانه‌ترین این افق‌ها برنامة راهبردی ترکیة 2023 است که مصادف با یکصدمین سال تأسیس جمهوری ترکیه است. حزب عدالت و توسعه بر این برنامه بسیار سرمایه‌گذاری و تبلیغ می‌کند، زیرا طبق این برنامة چشم‌انداز، قرار است ترکیه در سال 2023 به یکی از ده اقتصاد برتر جهان، دارای تولید ناخالص داخلی حدود 2 هزار میلیارد دلاری، دارای جمعیت 82 میلیونی، دارای صادرات 500 میلیارد دلاری، دارای نرخ تورم و نرخ بهرة تک‌رقمی تبدیل شود.
تاریخچه رشته مطالعات ترکیه
ترک‌شناسی یا مطالعات ترکی شاخه‌ای از دانش خاورشناسی است که به‌طور موسع به مطالعة دانش فرهنگی ترکان از زمان باستان تا به حال اختصاص دارد. این مطالعات، تاریخ، ادبیات، هنر و فرهنگ ترکان کهن و معاصر را شامل می‌شود. دانش ترک‌شناسی را نخست خاورشناسان و ترک‌شناسان اروپایی ابداع کردند که بعدها خود به جریان‌ها و مکاتب متعددی تقسیم شد و دو شاخه اصلی آن ترک‌شناسی نژادی و ترک‌شناسی زبانی بود. به‌مرور و به‌ویژه پس از جنگ جهانی دوم که دنیا از فضای نژادی نیمة اول قرن بیستم فاصله می‌گیرد، جریان‌های دیگری هم وارد عرصة مطالعات ترکی می‌شوند که معروفترین آن‌ها جریان ترک و تمدن جهانی و به‌دنبال مشخص‌کردن سهم ترکان در تمدن جهانی است. جریان دیگر، جریان ترک و تمدنی اسلامی است که در پی احراز سهم ترکان در رشد و بالندگی تمدن اسلامی است. تمامی این مکاتب و جریان‌های ترک‌شناسی در کنار جریان‌های فرعی دیگر، کم‌وبیش تاکنون فعال‌اند. دانش ترک‌شناسی، از منظر جغرافیایی، یکی از گسترده‌ترین حوزه‌های جغرافیایی در مطالعات شرق‌شناسی به‌شمار می‌آید؛ گستره‌ای وسیع که از سین کیانگ در غرب چین شروع شد و تا اروپای شرقی امتداد یافت و ترکان ایغور در سین‌کیانک چین، ترکستان، مغولستان، جمهوری‌های ترک آسیای مرکزی، ترکان روسیه در کریمه و قفقاز شمالی، جمهوری آذربایجان و ترکیه و ترکان کشورهای اروپای شرقی مانند بلغارستان، مجارستان و لهستان را دربرمی‌گیرد. بر این مناطق باید جمعیت‌های بزرگ و کوچکی از ترکان را نیز اضافه کرد که در کشورهایی مانند ایران، افغانستان، عراق، مصر و دیگر نقاط خاورمیانه، آفریقا و بالکان، زندگی می کنند و در مجموع، جغرافیای وسیعی را شامل می‌شود. در این میان جمهوری ترکیه به‌عنوان مسقط‌الرأس دیرپاترین امپراتوری ترک‌ـ اسلامی (عثمانی) جایگاه ویژه‌ای در مطالعات ترکی دارد.
امروزه، رشتة مطالعات ترکی و ترکیه در اغلب دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی معتبر دنیا از شرق تا غرب عالم فعال است و در بیش از 80 دانشگاه معتبر جهان‌ـ از جمله دانشگاه‌های شیکاگو، هاروارد، میشیگان، کالیفرنیا در امریکا و دانشگاه‌های لایدن و استراسبورک در اروپا‌ـ به تدریس و تحقیق مشغول‌اند و به تربیت دانشجو می‌پردازند.
تعریف رشته مطالعات ترکیه
«کارشناسي‌ارشد مطالعات ترکيه» يکي از دوره‌هاي تحصيلي آموزش عالي است که در چارچوب دوره‌هاي دانشكدة مطالعات جهان دانشگاه تهران ارائه مي‌شود. این دوره، ماهيتي ميان‌رشته‌اي دارد و از رويکردهاي نظري و روش‌شناختي رشته‌هاي علوم سياسي، جامعه‌شناسي، انسان‌شناسي، اقتصاد و تاريخ بهره می‌گيرد.
هدف کلي رشته مطالعات ترکیه
هدف از رشتة مطالعات ترکيه فراهم‌کردن امکانات لازم براي تدريس و پژوهش در طيفي از موضوعات مربوط به کشور ترکيه و تربيت متخصصاني است که در زمينه‌هاي گوناگون فرهنگ، سياست و جامعة ترکيه تخصص لازم براي عهده‌دارشدن مشاغل گوناگوني را در ارتباط با ترکيه داشته باشند.
اهداف مطالعات ترکیه
- تربيت نيروي متخصص براي خدمت در سازمان‌ها و نهادهاي فرهنگي، سياسي، و اقتصادي کشور- اعم از خصوصی و دولتي- که با کشور ترکيه ارتباط دارند.
- تربيت نيروي متخصص براي وزارت امور خارجه در ارتباط با کشور ترکيه
- ايجاد محيطي براي کسب مهارت‌هاي پژوهشي و آموزشي براي انتقال دانش ميان‌رشته‌اي مربوط به ترکيه و تداوم پژوهش‌هاي مستقل ايراني دربارة مسائل اين کشور در پرتو تجربه‌ها و پژوهش‌های بین‌المللی
ضرورت و اهميت رشته مطالعات ترکیه
- روابط دیرینه و تاریخی ایران و ترکیه، تجربه‌های مشترک و درهم‌تنیدگی خاصی که بر مناسبات ایران و ترکیه حاکم است، همچنین رویارویی هر دو دولت با پدیدة استعمار، مدرنیسم، اصلاحات، حکومت قانون و نظایر آن از جمله مواردی است که در بسیاری موارد سرنوشتی کمابیش همسان برای هر دو کشور رقم زده است. لذا، شناخت چنین تجربیات مشترکی به درک تاریخی ایران از خود در سطح منطقه و جهان بسیار کمک خواهد کرد.
- به‌رغم اهميت بسيار زياد ترکيه در ميان همسايگان ايران، متأسفانه تاکنون در هيچ‌یک از دانشگاه‌های کشور برنامه‌اي جدي براي مطالعة اين کشور وجود ندارد. تنها در ميان دروس تاريخ، در برخي دانشگاه‌ها درس‌هايي دربارة تاريخ عثماني گنجانده‌اند و در دانشکدة ادبيات و زبان‌هاي خارجي دانشگاه علامه طباطبایي و دانشگاه ارومیه زبان ترکي استانبولي تدريس مي‌شود.
- با توجه به راهبردها و سیاست‌های وزارت علوم، تحقيقات و فناوري نسبت به دايرکردن دوره‌هاي ميان‌رشته‌اي در مقطع کارشناسي‌ارشد، مطالعات منطقه‌ای و کشورشناسی اهمیت خاصی می‌یابد. در این میان ترديدي نيست که مطالعات ترکيه يکي از نخستین اولويت‌هاست، زیرا سوای سوابق پیوندهای تاريخي و فرهنگي دو کشور، و نقش مهمي که هر دو در منطقة خاورميانه به‌عنوان دو قدرت منطقه‌ای دارند، رقابت‌ها و همکاري‌هاي منطقه‌اي اين دو کشور که از آسياي ميانه تا قفقاز و عراق و سوریه امتداد مي‌يابد، ضرورت وجود رشته‌ای دانشگاهی را برای تدقیق و مطالعه در این مورد را بیش از پیش مسجل کرده است.
- با فروپاشي اتحاد شوروي و تشکيل جمهوري‌هاي آسيايي، نوعي رقابت ميان دو کشور ايران و ترکيه در زمينة نفوذ در این مناطق و بهره‌گيري از امکانات اقتصادي آن‌ها آغاز شد. هر دو کشور ارتباط ديرينة تاريخي، فرهنگي و زباني با این مناطق در قفقاز و آسياي مرکز دارند، و برای بسط نفوذ خود کوشش می‌کنند. یکی از مشکلات فعلی، فقدان متخصصان کافی در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و تاریخی برای بازآفرینی جایگاه ایران در منطقة قفقاز است، به‌طوری که متأسفانه امروزه حضور ایران در این منطقه بسیار کم شده است و عرصه به ترکیه واگذار شده است.
- ایران و ترکیه، به‌عنوان دو کشور غیرعرب خاورمیانه، با داشتن 499 کيلومتر مرز مشترک روابط اقتصادی گسترده‌ای با یکدیگر دارند و حجم مبادلات تجاری میان دو کشور مدام در حال افزایش است، اما این افزایش به‌لحاظ ارزش افزوده به نفع ترکان است، چرا که بیشتر صادرات ایران به ترکیه نفت، گاز و مواد پتروشیمی است. به‌نظر می‌رسد فقدان مطالعات آکادمیک و دامنه‌دار اقتصادی و فرهنگی باعث شده است این الگوی تجاری تا به امروز بر روابط اقتصادی دو کشور حاکم باشد.
- اقبال نسل جدید به آشنایی با پیشینة کشورهای همجوار، به‌ویژه جمهوری ترکیه، ایجاب می‌کند که به این اشتیاق علمی پاسخ آکادمیک داده شود. تأسیس گرایش «مطالعات ترکیه»در دانشگاه تهران، ضمن اینکه به این نیاز علمی پاسخ می‌دهد، مانع از فروغلتیدن آن‌ها در جهات غیرعلمی و گاه جهتدار خواهد شد؛ ضمن اینکه با جذب این دسته از دانشجویان در این گرایش، از تقاضای آن‌ها در دانشگاه‌های ترکیه خواهد کاست و صرفه‌جویی مادی و معنوی برای کشور خواهد شد.
توانايي‌ها و قابلیت‌های دانش‌آموختگان
- پژوهش در مسائل سياسي، اقتصادي و فرهنگي بين‌المللي در دانشگاه ا و مراکز پژوهشي کشور
- تدريس دروس مربوط به مطالعات کشور تركيه در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشي کشور
- خدمت در همة سازمان‌ها و نهادهاي دولتي و خصوصي که به ارتباط‌گيري با همتايان يا طرف‌هاي ترک خود نیاز دارند‌ـ مراکزی مانند وزارت امور خارجه، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، رایزنی‌های فرهنگی ایران، نمایندگی‌های صدا و سیما، خبرگزاری‌ها، توریسم، شرکت‌ها‌ـ باید در نظر داشت که توانايي‌هاي مربوط به زبان در دنياي رقابتي امروز يکي از مهم‌ترين ابزارهاي ارتباط‌گيري بهتر و موفقيت در مبادلات اقتصادي و سياسي محسوب مي‌شود.
- توانايي‌هاي پژوهشگري در حوزة مطالعات ترکيه وسايرکشورهاي ترک‌زبان در زمينه‌هاي سياسي، فرهنگي، و اقتصادي مورد نياز
- کمک به بسط و گسترش صنعت جهانگردی بین ایران و ترکیه به‌عنوان صنعتی بزرگ و درآمدزا به‌نحوی که عدم‌موازنة فعلی این صنعت، به نفع ایران تغییر کند یا دست‌کم به تعادل نسبی برسد
شرايط و ضوابط پذیرش دانشجو
الف ) شرايط اختصاصي
- داشتن مدرک کارشناسي
تبصره: دانشجويان بايد در حد مطالعه و درک مطلب به زبان‌هاي انگليسي و ترکي مهارت داشته باشند.
- گذراندن آزمون ورودي تخصصي
ب) شرايط عمومي
مطابق با ضوابط و مقررات وزارت علوم، تحقیقات و فناوري
طول دوره و شکل نظام آموزشي
طول دورة تحصیل به‌طور متوسط 2 سال و طبق مادة 6 آیین‌نامة آموزشی، مصوب 25/10/1373 شورای عالی برنامه‌ریزی حداکثر 5/2 سال است. دانشجويان در هر نيمسال تحصيلي حداقل در 9 واحد درسی (مادة 9 این آیين‌نامه) ثبت‌نام مي‌کنند. دروس به‌صورت ترمي‌ـ واحدي ارائه مي‌شود. هر واحد درس نظري 16 ساعت و هر 1 واحد درس عملي یا آزمایشگاهی معادل 32 ساعت خواهد بود.
مواد و ضرايب آزمون ورودی
| رديف | مواد امتحاني | ضريب |
| 1 | مجموعه دروس مشترک تمامی گرایش‌ها (مبانی علم سیاست و اصول و روابط بین‌الملل، مبانی علم اقتصاد، مبانی جامعه‌شناسی، روش تحقیق در علوم اجتماعی) | 4 |
| 2 | زبان ترکی | 2 |
| 3 | تاریخ ترکیه (به‌زبان ترکی) | 2 |
تعداد و نوع واحدهاي درسي
دانشجويان دورة کارشناسي‌ارشد مطالعات ترکيه، علاوه‌بر درس‌هاي جبرانی لازم است 32 واحد درسي و پژوهشي به شرح زير بگذرانند:
الف) 12 واحد اصلي
ب) 16 واحد اختياري
ج) 4 واحد پايان نامه
د) دروس جبرانی، به تعداد لازم (حداکثر 12 واحد) و با رعايت سقف تعيين‌شدة زماني، با نظر گروه آموزشي ارائه خواهد شد.
| شماره درس | نام درس | واحد کل | واحد عملي | نوع درس |
| ۶۵۰۱۰۱۶ | مباني علم اقتصاد | ۲ | ۰ | جبراني |
| ۶۵۰۱۰۱۷ | مباني علم سياست | ۲ | ۰ | جبراني |
| ۶۵۰۱۰۱۸ | مباني جامعه شناسي | ۲ | ۰ | جبراني |
| ۶۵۰۱۲۰۱ | مباني ارتباطات جمعي | ۲ | ۰ | جبراني |
| ۶۵۰۱۲۰۲ | ارتباطات و فرهنگ | ۲ | ۰ | جبراني |
| ۶۵۰۱۲۰۳ | مباني جمعيت شناسي | ۲ | ۰ | جبراني |
| ۶۵۰۱۲۰۴ | اصول روابط بين الملل | ۲ | ۰ | جبراني |
| ۶۵۰۱۲۰۵ | حقوق سازمان هاي بين الملل | ۲ | ۰ | جبراني |
| ۶۵۰۱۲۰۶ | مباني ژئوپليتيك | ۲ | ۰ | جبراني |
| ۶۵۰۱۲۰۷ | آمار مقدماتي | ۲ | ۰ | جبراني |
| ۶۵۰۱۲۰۸ | اقتصاد بين الملل | ۲ | ۰ | جبراني |
| ۶۵۰۱۲۰۹ | اقتصاد توسعه | ۲ | ۰ | جبراني |
| ۶۵۱۲۰۲۶ | روش تحقيق | ۲ | ۰ | تخصصي |
| ۶۵۱۲۰۲۷ | سياست و حكومت در تركيه | ۲ | ۰ | تخصصي |
| ۶۵۱۲۰۲۸ | سمينار مسائل سياسي – اجتماعي معاصر در تركيه | ۲ | ۰ | تخصصي |
| ۶۵۱۲۰۲۹ | جامعه و فرهنگ تركيه | ۲ | ۰ | تخصصي |
| ۶۵۱۲۰۳۰ | تاريخ معاصر تركيه | ۲ | ۰ | تخصصي |
| ۶۵۱۲۰۳۱ | اقتصاد و تجارت تركيه | ۲ | ۰ | تخصصي |
| ۶۵۱۲۰۳۲ | مذهب و طریقت در ترکیه | ۲ | ۰ | اختياري |
| ۶۵۱۲۰۳۳ | دولت – ملت سازي در تركيه | ۲ | ۰ | اختياري |
| ۶۵۱۲۰۳۴ | تركان و ايرانيان در گستره تاريخ | ۲ | ۰ | اختياري |
| ۶۵۱۲۰۳۵ | روابط تركيه با اتحاديه اروپا | ۲ | ۰ | اختياري |
| ۶۵۱۲۰۳۶ | تركيه و ترك زبانان دنيا | ۲ | ۰ | اختياري |
| ۶۵۱۲۰۳۷ | نوسازي و توسعه در تركيه | ۲ | ۰ | اختياري |
| ۶۵۱۲۰۳۸ | روابط سياسي جمهوري اسلامي ايران و تركيه | ۲ | ۰ | اختياري |
| ۶۵۱۲۰۳۹ | روابط اقتصادي- بازرگاني جمهوري اسلامي ايران و تركيه | ۲ | ۰ | اختياري |
| ۶۵۱۲۰۴۰ | ناسيوناليسم و قوميت در تركيه | ۲ | ۰ | اختياري |
| ۶۵۱۲۰۴۱ | صنعت توريسم تركيه | ۲ | ۰ | اختياري |
| ۶۵۱۲۰۴۲ | سياست خارجي تركيه | ۲ | ۰ | اختياري |
| ۶۵۱۲۰۴۳ | تاريخ عثماني | ۲ | ۰ | اختياري |
| ۶۵۱۲۰۴۴ | هنر و ادبيات تركيه | ۲ | ۰ | اختياري |
| ۶۵۲۰۰۰۱ | پايان نامه | ۴ | ۰ | پايان نامه |