در پنجاه‌ودومین نشست از «سلسله نشست‌های ژاپن‌شناسی دوشنبه‌های آخر ماه»، به اهمیت و جایگاه مطالعات کشورها، به‌ویژه ژاپن و ضرورت نگارش کتاب‌هایی نظیر «جامعه و فرهنگ ژاپن» در این حوزه پرداخته شد. این نشست با حضور اساتید، نویسندگان، فعالان حوزه‌های گوناگون ارتباطات ایران و ژاپن، دانشجویان و علاقه‌مندان و با محوریت معرفی کتاب «جامعه و فرهنگ ژاپن» در روز دوشنبه 29 اردیبهشت ماه 1404، در تالار ملل دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شد.

سرکار خانم دکتر ناهید پورستمی، مدیر گروه مطالعات جنوب و شرق آسیا ، جناب آقای فرهاد پالیزدار، سرپرست سابق رایزنی فرهنگی ایران در توکیو، قدرت‌الله ذاکری، دانشجوی دکتری دانشگاه می‌جی و دکتر سید آیت حسینی، مدیر گروه زبان‌ها و ادبیات آسیای شرقی دانشکده زبان‌ها و ادبیات خارجی در این نشست سخنرانی کردند.

در ابتدا جناب آقای فرهاد پالیزدار درباره اهمیت شناخت جامعه و فرهنگ کشورها در عرصه‌های مختلفی مانند سیاست، بازرگانی، پژوهش و ... صحبت کردند و سپس از فرآیند حدودا 7 ساله تألیف و تهیه کتاب «جامعه و فرهنگ ژاپن»، چالش‌ها و لزوم نگارش این کتاب در ایران گفتند. ایشان فصل‌ها و موضوعات مورد بررسی در کتاب را برشماردند و درباره آن‌ها توضیح دادند.

آقای پالیزدار صحبت خود را این‌طور آغاز نمودند که همان‌طور که در مقدمه کتاب می‌خوانیم زمانی‌که صحبت از شناخت دقیق جامعه و فرهنگ ژاپن مى‌شود، ما با كمبودهايى روبه‌رو هستيم. ريشة اين خلأها مسئلة زبان و تفاوت فرهنگى بسيار ميان دو كشور ايران و ژاپن به‌رغم آسیایی بودن آنها است. در واقع ما تا آغاز قرن بيست‌ويك ميلادى، ژاپن را تنها از طريق زبان و منابع واسطه شناختيم، يا به‌عبارتى از عينك غرب به آن نگاه كرديم و همين مسئله سبب شده تا شناخت ما از ژاپن چندان به عمق نرود. آنچه آمد، مى‌تواند دليلى باشد براى نگارش كتاب حاضر، كتابى كه سعى كرده با همكارى متخصصين حوزه‌هاى مختلف مطالعات ژاپن كه بيش‌تر آن‌ها به زبان ژاپنی آشنايى دارند، مجموعه‌اى براى آشنايى ايرانيان با جامعه و فرهنگ ژاپن فراهم كند كه كمتر از آن شناخت واسطه‌اى آسيب ديده باشد.

ایشان ادامه دادند، كتاب جامعه و فرهنگ ژاپن از سيزده فصل شامل جغرافيا، تاريخ، جامعه، سياست وحكومت، فرهنگ و نظام فرهنگى، دين و مذهب به انضمام جريان‌هاى فكرى، اسلام و مسلمانان، فرهنگ عامه، زبان و ادبيات، هنر، نظام آموزشى، رسانه و وسايل ارتباط جمعى و روابط ايران و ژاپن تشكيل شده است. این کتاب تقريباً دربرگيرنده تمامى مطالب مرتبط با جامعه و فرهنگ ژاپن است. مؤيد اين ادعا اين است كه نمايه نام‌ها و مفهوم‌هاى انتهاى كتاب نزديك به دوهزار مورد است. هرچند كتاب حاضر همراه با كاستى‌هايى چه در فهرست مطالب پرداخته شده به آن و چه در محتواى مطالب است، اما تمام سعى ما اين بوده است كه بتوانيم مجموعه‌اى بى‌واسطه براى شناخت فارسى‌زبانان از ژاپن فراهم آوريم. مسئله‌اى كه به‌نظر می‌رسد، اكنون ديگر يك ضرورت است. زيرا براى شناخت بهتر و شايسته‌تر كشورى كه تا بدين حد در كانون توجهات ايران و ايرانى قرار دارد و كشورى كه در روابط و سياست خارجى كشور ما نقش دارد، بايد بیش از پیش برنامه‌ريزى و سرمايه‌گذارى شود.

پس از آن، آقای قدرت‌الله ذاکری به صورت مجازی از ژاپن برای شرکت‌کنندگان از اهمیت ژاپن‌شناسی و رشته‌های مرتبط با مطالعات جهان برای دانشجویان و پژوهشگران و همچنین فرصت‌های مهم و خلأهای موجود در مطالعات ژاپن در ایران و تفاوت رویکردهای ایران و ژاپن در این موضوع گفتند. ژاپن به این موضوع کاملا آگاه است که  مطالعه فرهنگ‌های گوناگون کشورها یک نیاز اساسی است و لازم است در ایران هم همین‌قدر جدی و  متمرکز به این موضوع پرداخته شود و دانشجویان مقاطع مختلف در رشته‌های مرتبط به‌خصوص رشته‌های کشورشناسی، نقش پررنگی در این امر دارند.

ایشان با آوردن مثال‌هایی از ژاپن در دوره‌ها و وضعیت‌های مختلف و تلاش دائمی ژاپنی‌ها برای شناخت بیشتر یک موضوع یا کشور، اهمیت مطالعه کشورها را به‌صورت جزئی‌تر تشریح کردند. برای مثال اولین کتاب در خصوص سینما بلافاصله پس از ورود سینما به ژاپن نگاشته شد، اما در ایران سال‌ها بعد این اتفاق افتاد. مورد دیگر این‌که ژاپنی‌ها در دوران می‌جی برای تدوین قانون اساسی 13 سال وقت گذاشتند، درحالی‌که این کار در ایران در مدت چند ماه انجام شد. این نشان‌دهنده اینست که ژاپن برای وارد کردن چیزی که با آن به‌اندازه کافی آشنا نیست، وقت لازم را گذاشته و پس از هضم کامل آن، از آن برای توسعه کشور خود استفاده می‌کند. همچنین پس از جنگ جهانی دوم و در دهه‌های 50 الی 60 میلادی که ژاپن به دلیل شکست در جنگ، با فقر شدیدی روبرو شد، همچنان هیئت‌هایی توسط دولت به کشورهای دیگر حتی کشور ایران فرستاده شده و این جای تعجب دارد که چطور کشوری که با فقر مواجه شده و بودجه کافی ندارد، این هیئت‌ها را اعزام می‌کند. بنابراین تحقیق و مطالعه در خصوص کشورها از سر شکم‌سیری و مختص به کشورهای ثروتمند نیست، بلکه یک نیاز اساسی برای توسعه کشور و مقایسه و درس‌گرفتن از سایر کشورها است.

ایشان همچنین در خصوص کتاب «جامعه و فرهنگ ژاپن»، شیوه نگارش و اهمیت آن اذعان داشتند که نگارش این کتاب به‌وسیله چند نویسنده که هر کدام در حوزه‌ی موضوعی که به آن پرداختند، متخصص هستند، تفاوت این کتاب با سایر کتب مشابه است. بنابراین این کتاب در مقایسه با دیگر کتاب‌ها در این حوزه، یک گام رو به جلو است.

دکتر سید آیت حسینی نیز پس از ایشان به اهمیت و ضرورت شناخت ژاپن و همچنین مطالعه کشورها پرداختند. ایشان بیان کردند اگرچه پرداختن به کشورهای مختلف یک چیز بدیهی است اما در کشور ما همچنان دارای اعتبار لازم نیست. شناخت کشورها سبب توسعه کشور خود ما می‌شود و اگر ژاپن، آمریکا یا چین به کشورهای بزرگی تبدیل شدند، به دلیل تلاش بسیار برای شناخت سایر کشورهاست. بنابراین مطالعه کشورها نه‌تنها چیز بدی نیست بلکه مزایای بسیاری دارد. اما چرا باید ژاپن را شناخت؟ ژاپن کشور بسیار مهمی است و از چند جنبه باید آن را شناخت. سوال‌های زیادی در خصوص ژاپن در کشور ما وجود دارد و این وظیفه ماست که ژاپن را به مردم بشناسانیم. توسعه سریع ژاپن و تبدیل شدن به قدرتی بزرگ، عبور از شرایط سخت، مسائل فرهنگی و غیره برای مردم ما جای سوال دارد. البته ژاپن کشوری بی‌نقص و آرمانی نیست بلکه اتفاقا شناخت نواقص و مشکلات ژاپن خودش می‌تواند به ما کمک کند. برای مثال مسئله پیری جمعیت و کاهش نرخ زادوولد برای ما نیز درس‌های زیادی دارد.

دکتر حسینی ادامه داد، همچنین چیزی که بسیار حائز اهمیت است، پرداختن به فرهنگ یک کشور با استفاده از دانش زبانی آن کشور است. وی بیان کرد خود یادگیری یک زبان به‌تنهایی می‌تواند سبب شناخت فرهنگ یک کشور شود و حتی برخی دانشجویان زبان ژاپنی دید عمیق‌تری نسبت به ژاپن دارند تا افرادی که سال‌ها در ژاپن زندگی کرده‌اند. دکتر حسینی، جهان را به یک روستا تشبیه کرد که هر یک از کشورها یک خانواده و یک خانه از مردمان روستا هستند و لازمه هم‌زیستی و ارتباط مؤثر در این روستا، شناخت هر خانواده است. این شناخت راه‌های مختلفی دارد. می‌توان از دور مردمان را تماشا کرد و در انزوا پیش رفت و عواقب آن را پذیرفت. می‌توان از باقی مردمان درباره هر خانواده پرسید و با دید و قضاوت‌ آن‌ها پیش رفت که آن‌ هم عواقب خود را دارد. بهترین راه استفاده از کلید برای وارد شدن به آن خانه یا کشور است و آن کلید، زبان آن کشور است. شناخت هر کشور با استفاده از منابع دست اول و زبان اصلی و نه استفاده از منابع و دیدگاه‌های غربی به ما این امکان را می‌دهد تا بتوانیم از تمام فرصت‌های موجود برای ساخت و حفظ روابط دوستانه، هدفمند و مهم استفاده کنیم. در کتاب جامعه و فرهنگ ژاپن نیز فصل‌هایی بر اساس منابع ژاپنی نگارش شده است که این اتفاق جدیدی است.

ایشان ادامه دادند اگرچه کتاب‌های زیادی در خصوص ژاپن در ایران ترجمه و تألیف شده است، اما ژاپن‌شناسی در ایران در مراحل اولیه خود قرار دارد. زمانی می‌توان گفت ژاپن‌شناسی در ایران توسعه پیدا کرده‌است که پژوهشگران زیادی در این حوزه رشد کنند که امید است در آینده این اتفاق بیفتد. با وجود هم‌زمانی تأسیس این رشته در ترکیه با ایران، دپارتمان‌های زیادتری در این حوزه تاسیس شده و کتاب‌های زیادی نیز از زبان اصلی ترجمه شده است. امیدواریم که در این زمینه در ایران نیز از لحاظ کمی و کیفی پیشرفت‌هایی داشته باشیم. ایشان به سخنان خود با این موضوع پایان دادند که کتاب «جامعه و فرهنگ ژاپن» انتهای راه نیست بلکه نقطه عزیمتی است برای انجام کارهای بیشتر در این حوزه.

در انتهای نشست و در بخش پرسش و پاسخ، جناب آقای پالیزدار، دکتر حسینی و دکتر رضایی (پژوهشگر حوزه زبان ‌و فرهنگ ژاپن) از حاضران در جلسه، به پرسش‌های شرکت‌کنندگان پاسخ داده و در نهایت پس از ثبت عکس یادگاری دسته‌جمعی، جلسه به پایان رسید.