دانشکده مطالعات جهان

رشته مطالعات آفريقا

 

مقدمه
 

بر اساس تعريف برنامة جغرافيايي سازمان ملل، منطقة جنوب آفريقا دربرگيرنده پنج كشور آفريقاي جنوبي، بوتسوانا، سوازيلند، لسوتو و نامبياست. با اين حال، در برخي تقسيم‌بندی های سياسی و طبيعی، كشورهای زيمبابوه، موريس، زامبيا، مالاوي، آنگولا و موزامبيك نيز در اين منطقه جاي گرفته‌اند. منطقة جنوب آفريقا، با درنظرگرفتن تمامی كشورهاي مورد اشاره، از شمال با كشورهاي تانزانيا و كنگوي دمكراتيك ناميبيا همسايه است و اقيانوس‌های هند و اطلس نيز غرب، شرق و جنوب آن را احاطه كرده‌اند.جمعيت منطقة جنوب آفريقا در حدود ۱۳۳ ميليون نفر و از نژادهاي سياه (عمدتاً منشعب از گروه بزرگ نژادي بانتو) و سفيدپوست (عمدتاً در كشورهاي آفريقاي جنوبي و ناميبيا) است. مساحت جنوب آفريقا ۵۹۸۸۰۸۸ كيلومترمربع است و بخش قابل‌توجهي از اين سرزمين وسيع را ارتفاعات جنگل و بيابان تشكيل مي‌دهد. در حدود ۹۰ درصد از مردم منطقة جنوب آفريقا از دين مسيحيت تبعيت مي‌كنند و سايرين را مسلمانان (در حدود ۵ درصد) و پيروان آیين‌هاي بومي (در حدود ۵ درصد) تشكيل مي‌دهند. میزان رشد جمعيت در منطقة جنوب آفريقا در حدود 1 درصد است كه در مقايسه با ديگر مناطق آفريقا پايين‌تر به‌شمار مي‌رود. زبان رسمي اكثر كشورهاي منطقة جنوب آفريقا (جداي از زبان‌هاي بومي) انگليسي است و دو كشور آنگولا و موزامبيك كه سالياني طولاني مستعمره كشور پرتغال بودند(علاوه‌بر زبان‌هاي محلي) به زبان پرتغالي سخن مي‌گويند. منطقة جنوب آفريقا از نظر سياسي و موقعيت مكاني (به‌خصوص همجواري با اقيانوس‌هاي اطلس و هند)  از مناطق حساس و راهبردي جهان به‌شمار مي‌رود و وجود منابع غني طبيعي همچون نفت، اورانيم، الماس و طلا موجب شده است تا كشورهاي اين منطقة عظيم از اواخر سدة نوزدهم ميلادي تا اوايل دهة ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ ميلادي تحت استثمار بي‌رحمانة استعمارگراني همچون انگلستان آلمان و پرتغال قرارگيرند. علاوه‌بر آن، فاجعه جنگ داخلي در كشورهاي زيمبابوه، موزامبيك و آنگولا در دهه‌های ۱۹۷۰، ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ ميلادی خسارات سنگينی بر ساختار اقتصادی اين كشورها و حتی كشورهای همسايه وارد آورد.

صرف‌نظر از كشور آفريقاي جنوبي، ساير كشورهاي جنوب آفريقا وضعيت اقتصادي مناسبي ندارند، به‌گونه‌اي كه كشورهاي آنگولا و موزامبيك به‌دليل جنگ داخلي در دهه‌هاي ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ ساليان متمادي در فهرست فقيرترين كشورهاي جهان قرارداشتند و هر چند در حال حاضر وضعيت اقتصادي اين كشورها تا حدودي بهبود يافته، با اين حال هنوز در زمرة كشورهاي توسعه‌نيافتة جهان است. فقر عمومي به‌همراه بدهي‌هاي سنگين به كشورهاي صنعتي و سازمان‌هايي همچون صندوق بين‌المللي پول و بانك جهاني از مشكلات بزرگ اقتصادي كشورهاي منطقة جنوب آفريقا به‌شمار مي‌رود. منطقة جنوب آفريقا از نظر امكانات بهداشتي و درصد سواد عمومي نيز در وضعيت نامطلوبي است و تنها كشور آفريقاي جنوبي از نظر آموزشي و بهداشتي در سطح استانداردهاي جهاني قراردارد. مهم‌ترين كشور منطقة جنوب آفريقا كشور آفريقاي جنوبي است كه در جنوبي‌ترين نقطة قارة آفريقا قرار گرفته است .
آفريقاي جنوبي از اوايل قرن هجدهم ميلادي به‌طور رسمي تحت سيطرة سفيدپوستان مهاجر از هلند و انگلستان درآمد و سلطة آن‌ها بر اين كشور زيبا و ثروتمند تا سال ۱۹۹۴ ميلادي و اوج‌گيري نهضت مقاومت سياهان كشور عليه نظام تبعيض نژادي ادامه يافت. اقتصاد آفريقاي جنوبي در دورة حاكميت سفيدپوستان علي‌رغم پويایي كاملاً يك‌سويه و به نفع اقليت سفيدپوست حاكم بود. پس از سقوط آپارتايد و روي‌كارآمدن دموكراتيك دولت سياهان در ۱۹۹۴، سياست‌هاي اقتصادي جديدي براي حصول رشد پايدار و جبران نابرابرهاي اقتصادي- اجتماعي برنامه‌ريزي شد. بخش رسمي اقتصاد آفريقاي جنوبي متكي به معدن، توليد، خدمات و كشاورزي پيشرفته است. دولت آفريقاي جنوبي متعهد به اقتصاد بازار آزاد، خصوصي‌سازي و فراهم‌ساختن شرايط مطلوب سرمايه‌گذاري است. اين كشور به‌عنوان عضو فعال سازمان تجارت جهاني (WTO) تعرفه‌هاي وارداتي را كاهش داده است. كشور آفريقاي جنوبي از نظر بهداشتي و فرهنگي قابل‌مقايسه با كشورهاي توسعه‌يافتة جهان است.

 

تعریف رشته
 

۱. کارشناسی‌ارشد مطالعات جهان (گرايش جنوب آفريقا) از دوره‌های تحصیلی آموزش عالی و یکی از دوره‌های کارشناسی‌ارشد دانشكدة مطالعات جهان دانشگاه تهران است.

۲. این رشته ماهیت میان‌رشته‌ای دارد و بر همین اساس از حوزه‌های مختلف علوم انسانی در طراحی این رشته استفاده شده است.

 

هدف کلی رشته
 

هدف این رشته مطالعة همه‌جانبة كشورهاي منطقة جنوب آفريقاست.از موضوعات مورد بررسی این رشته می‌توان به تاریخ، اقتصاد، تجارت و مدیریت، زبان و ادبیات، فرهنگ و هنر، سیاست و ساختار حکومتی، سیستم آموزشی، روابط با ایران و سیاست خارجی كشورهاي منطقة جنوب آفريقا اشاره کرد. دانشجویان این رشته ضمن مطالعة حوزه‌های نظری که برای درک درست منطقة جنوب آفريقا لازم است با شرایط تاریخی و فعلی کشورهاي منطقة جنوب آفريقا در زمینه‌های مختلف نیز آشنا می‌شوند.
 

اهداف 
 

• هدف از این رشته تربیت نیروی انسانی متخصص برای سازمان‌ها، نهادها و مراکز سیاسی، فرهنگی و اقتصادی کشور اعم از دولتی و خصوصی است که در زمینه‌های اجرایی و تحقیقاتی حوزه‌های سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و بین‌المللی فعالیت می‌کنند.
• از اهداف دیگر این رشته توسعة تحقیقات و پژوهش‌های مربوط به مطالعة کشورهای جهان است.
• این رشته همچنین در حوزة فعالیت رسانه‌های بین‌المللی کاربردهای پژوهشی و اجرایی دارد.

 

ضرورت و اهميت رشته
 

منطقة جنوب آفريقا طي دو دهة گذشته به يكي از مناطق راهبردي جهان تبديل شده و همجواري اكثر كشورهاي اين منطقه با دو اقيانوس مهم هند و اطلس نيز بر اهميت راهبردي آن افزوده است. علاوه‌بر آن، اين منطقه يكي از آبراه‌هاي مهم جهان را در اختیار دارد كه از گذرگاه‌هاي مهم بين‌المللي محسوب مي‌شود. كشورهاي اين منطقه طي دو دهة گذشته علاوه‌بر پيروي از سياست عدم تعهد و حضور فعال در مجامع بين‌المللي نظير سازمان ملل، روابط ديپلماتيك خود را با كشورهاي مختلف جهان گسترش داده‌اند و به‌عنوان تأمين‌كنندة برخي از صنايع مهم كشورهاي غربي، جايگاه خود را در عرصه‌هاي بين‌المللي به‌نحو بارزي ارتقا بخشيده‌اند. در رأس كشورهاي منطقة جنوب آفريقا، كشور آفريقاي جنوبي قراردارد كه طي دو دهة گذشته و از اوايل دهة ۲۰۰۰ ميلادي به‌طور جدي تلاش كرده است چهرة مستقلي از خود ارائه دهد. اساس سياست خارجي اين كشور را نگاه به كشورهاي قارة آفريقا تشكيل مي‌دهد. آفريقاي جنوبي در سال‌هاي اخير، ضمن گسترش روابط ديپلماتيك با آمريكاي لاتين، خاورميانه و جنوب آسيا تلاش کرده است در بسياري از بحران‌هاي سياسي و منطقه‌اي، به‌خصوص در سطح آفريقا، نقش ميانجي را ایفاکند كه اين روند به موازات استمرار روابط با كشورهايي نظير ليبي و كوبا بعضاً با انتقادهاي دول غرب به‌خصوص آمريكا روبه‌رو شده است. آفريقاي جنوبي تلاش مي‌كند كه در منطقة جنوب آفريقا در تمامي ابعاد نقش رهبري داشته باشد. پايتخت اين كشور، پرتوريا، يكي از پايتخت‌هاي پررفت‌وآمد و محل تردد مقامات بلندپاية جهان مطرح است. طي سال‌هاي گذشته، رهبران كشورهاي بزرگ جهان (آمريكا، انگليس، فرانسه، چين، هند و …) از اين كشور ديدار داشته‌اند. با توجه به این ويژگي‌ها و نقش منطقه‌اي و بين‌المللي كشورهاي اين منطقه، به‌ خصوص آفريقاي جنوبي، و مناسبات دوستانة اكثر اين كشورها با جمهوري اسلامي ايران، مطالعه و شناخت دقيق منطقة جنوب آفريقا براي اتخاذ تصميم‌های صحيح لازم و ضروري است.

 

نقش و توانايي فارغ التحصيلان
 

• پژوهش در مسائل بین‌المللی سیاسی، اقتصادی، فرهنگی در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشور
• تدریس دروس مربوط به مطالعات منطقة جنوب آفريقا در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی کشور
• همکاری با سازمان‌ها و ارگان‌های فعال در حوزه‌های بین‌المللی
•  

طول دوره و شکل نظام آموزشی
 

طول دوره بر اساس مادة ۶ آیين‌نامة آموزشي دورة کارشناسي‌ارشد مصوب ۲۵/۱۰/۱۳۷۳ شوراي عالي برنامه‌ريزي عبارت است از حداکثر مدتي که دانشجويان بايد دروس تعيين‌شده در اين دوره، از جمله پايان‌نامه را بر اساس مقررات مربوط به پايان برسانند. بر اين اساس متوسط دورة تحصيلي اين دوره ۲ سال و حداکثر ۳ سال پيش‌بيني شده است. واحدهاي هر نيم‌سال حداقل ۹ واحد است (مادة ۹ آیين‌نامه) و دروس به‌صورت ترمي- واحدي عرضه خواهد شد. هر واحد درس نظري معادل ۱۶ ساعت و هر واحد درس عملي ۳۲ معادل ساعت است.
 

تعداد و نوع واحدهای درسی
 

دانشجويان دورة کارشناسي‌ارشد مطالعات جنوب آفريقا علاوه‌بر دروس کمبود مورد نظر، ملزم به گذراندن ۳۲ واحد درسي و تحقيقاتي به شرح زيرند:

الف) 28 واحد درسي

ب)  ۴ واحد پايان‌نامه

لازم است در نیم‌سال نخست تحصیلی سه درس (6 واحد) مبانی جامعه‌شناسی، مبانی علم اقتصاد و مبانی علم سیاست و در نیم‌سال دوم تحصیلی نیز سه درس (6 واحد) از یکی از سه گراش اقتصاد (آمار مقدماتی، اقتصاد توسعه، و اقتصاد بین‌الملل)، علوم سیاسی (اصول روابط بین‌الملل، حقوق سازمان‌های بین‌المللی، و مبانی ژئوپلتیک)، و جامعه‌شناسی و فرهنگ (مبانی جمعیت‌شناسی، مبانی ارتباطات جمعی، و ارتباطات و فرهنگ) اخذ شود.
 

شرایط و ضوابط پذيرش دانشجو
 

الف) شرایط اختصاصی
​​​​​​​

۱. داشتن مدرک کارشناسی

تبصره. میزان و سطح زبان دانشجویان رشتة مطالعات جنوب آفريقا باید در حدی باشد که مسلط به درک مطلب، نگارش و تعامل به زبان انگلیسی (زبان رسمی اكثر كشورهاي منطقة جنوب آفريقا) باشند.

۲. گذراندن آزمون ورودی تخصصی

ب) شرايط عمومي

طبق مقررات و ضوابط وزارت علوم، تحقيقات و فناوري باشد.

مواد و ضریب آزمون ورودی

ردیف	مواد امتحانی	ضریب
1	مباني علم سياست و اصول روابط بين الملل، مباني علم اقتصاد، مباني جامعه شناسي، روش تحقيق در علوم اجتماعي	4
2	زبان انگليسي	2
3	تاريخ و فرهنگ جنوب آفريقا (به زبان انگليسي)	2

 

جدول 1- دروس جبرانی

شمارة درس	نام درس	تعداد واحد	تعداد ساعت	پیش‌نیاز
		نظری	عملی	نظری	عملی
202-01-65	ارتباطات و فرهنگ	2		32		–
203-01-65	مبانی جمعیت‌شناسی	2		32		–
204-01-65	اصول روابط بین‌الملل	2		32		–
205-01-65	حقوق سازمان‌های بین‌الملل	2		32		–
206-01-65	مبانی ژئوپلیتیک	2		32		–
207-01-65	آمار مقدماتی	2		32		–
208-01-65	اقتصاد بین‌الملل	2		32		–
209-01-65	اقتصاد توسعه	2		32		–
210-01-65	مبانی ارتباطات جمعی	2		32		–
022-02-65	خواندن و درک مفاهیم زبان	2		32		–
007-09-65	کارگاه پژوهش در روابط بین‌الملل	2		32		–
008-09-65	سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران	2		32		–
009-09-65	نظریه‌های سیاست خارجی	2		32		–
200-09-65	مبانی علم سیاست	2		32		–
201-09-65	مبانی علم اقتصاد	2		32		–
203-09-65	مبانی جامعه‌شناسی	2		32		–

جدول 2- دروس اصلی

شمارة درس	نام درس	تعداد واحد	تعداد ساعت	پیش‌نیاز
		نظری	عملی	نظری	عملی
006-08-65	سیاست بین‌الملل	2		32		–
209-11-65	جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیکی جنوب آفریقا	2		32		–
210-11-65	اقتصاد جنوب آفریقا	2		32		–
211-11-65	تاریخ جنوب آفریقا	2		32		–
212-11-65	سیاست و حکومت در جنوب آفریقا	2		32		–
213-11-65	سیاست خارجی جنوب آفریقا	2		32		–
214-11-65	روش تحقیق	2		32		–
215-11-65	تمدن و فرهنگ جنوب آفریقا	2		32		–

جدول 3- دروس اختیاری

شمارة درس	نام درس	تعداد واحد	تعداد ساعت	پیش‌نیاز
		نظری	عملی	نظری	عملی
011-09-65	اقتصاد سیاسی بین‌الملل	2		32		–
016-11-65	ادبیات جنوب آفریقا 1	2		32		–
217-11-65	ادبیات جنوب آفریقا 2	2		32		ادبیات جنوب آفریقا 1
218-11-65	ادیان جنوب آفریقا	3		48		–
219-11-65	قومیت طبقه و نژاد در جنوب آفریقای معاصر	2		32		–
220-11-65	انسان‌شناسی فرهنگی جنوب آفریقا	2		32		–
221-11-65	نظام آموزشی در جنوب آفریقا	2		32		–
222-11-65	رسانه‌های گروهی و وسایل ارتباطی جمعی در جنوب آفریقا	2		32		–
223-11-65	هنر و موسیقی در جنوب آفریقا	2		32		–
224-11-65	رابطة سیاسی ایران و جنوب آفریقا	2		32		–
225-11-65	جمعیت‌شناسی	2		32		–
226-11-65	سمینار	2		32		–