کتاب بِدَشت، روستایی کهن در مسیر جادة قدیم ابریشم، از تازه‌های دکتر امیربهرام عرب‌احمدی، دانشیار دانشکدة مطالعات جهان دانشگاه تهران، است که در اسفند 1402 به‌همت انتشارات پازینه منتشر شد.
این اثر مصور در 311 صفحه به شماره شابک 6- 197- 180- 600- 978 منتشر شده، و حاوی مقدمه، فرجام سخن، منابع و مآخذ، فصل مقدماتی، و 11 فصل است. فصل‌های این اثر بخش‌بندی شده است.
دکتر عرب‌احمدی، متخصص در حوزة آفریقا، صاحب آثاری پرشمار در معرفی کشورهای مختلف آفریقایی است. این‌بار قلم این استاد تاریخ به زادگاه پدربزرگ خود چرخیده است و روستایی کهن را به‌نام بِدَشت به خوانندگان معرفی می‌کند. به‌گفتة مؤلف در مقدمة این اثر، خاطرات کودکی در کنار تشویق استادی آلمانی که به این روستا سفر کرده بود، مشوق وی در تألیف این اثر شد. وی با بهره‌گیری از روش تحقیق توصیفی و مونوگرافی (تک‌نگاری)، اطلاعات تصویری کلی از این روستا را از بُعد تاریخی، اجتماعی، آداب و رسوم و ریشه‌های آن برای خوانندگان فراهم آورده است. گردآوری داده‌های مکتوب در کنار مطالعات میدانی و عینی و گفتگو با اهالی روستا اثری جامع را رقم زده است.
در فصل مقدماتی، جغرافیای طبیعی و انسانی این روستا در هفت کیلومتری شرق شاهرود معرفی شده است. پس از آن در فصل اول، تاریخچة این روستا، به‌همراه معرفی سفرنامه‌های غیرایرانی دربارة آن، با قلمی روان تحریر شده است.
فصل دوم این اثر با عنوان «فرهنگ عامه»، در در دو بخش تحریر شده است. در بخش نخست، فرهنگ عامة مادی (ازجمله معماری، خوراک، پوشاک، لوازم منازل، و بازی‌ها)، و در بخش دوم، فرهنگ عامة معنوی (ازجمله داستان، باروها، ضرب‌المثل‌ها، گویش، لالایی، جشن‌ها، عزا، فرهنگ زیارت و مراسم خرمن‌کوبی) شرح داده شده است.
در فصل سوم، آثار تاریخی این روستا در هفت بخش بدین شرح معرفی شده است: کاروانسرای بدشت، تپه‌قلعه، قلعه‌های تاریخی، تپه‌های تاریخی خیرآباد، قهوه‌خانة راه‌ابریشم، برج دیده‌بانی بدشت، قلعة آصف، و کافرقلعه.
فصل چهارم، به مبحث تأسیسات عام‌المنفعة عمومی اختصاص دارد که در چهار بخش یخدان، آسیاب، آب‌انبار، و حمام تحریر شده است.
بزرگان و فرهیختگان این روستا در فصل پنجم معرفی شده‌اند، ازجمله الامام ابومحمد نوح‌بن حبیب‌البذشی در قرن سوم، طیفور بن‌سلطان محمد بدشی در قرن یازدهم، امام‌قلی‌خان در قرن بیستم.
در فصل ششم، وضعیت اجتماعی، اعم از مهاجرت و اسکان قبایلی از عربستان در قرون نخستین اسلام و تعامل با بومیان در گذر تاریخ و مناسبات مردم روستا با یکدیگر در سه بخش شرح داده شده است.
در فصل هفتم با عنوان «اقوام مهاجم» از ترکمانان و باصری‌ها حکایت شده است.
آیین‌ها و بناهای مذهبی در در چهار بخش در فصل هشتم گردآوری شده است. عزاداری ماه محرم، آداب ماه رمضان، چاووش‌خوانی از آیین‌های مذهبی شرح‌داده شده و مساجد، مسجد جامع، مسجد ماه‌گل، مسجد امام حسن (ع)، حسینیه، تکایا، و منبرخانه‌ها از موارد شرح‌داده‌شده در بخش بناهای مذهبی است.
در فصل نهم با عنوان واقعة بدشت، از ورود رهبران فرقة بابیه به این روستا سخن گفته شده است. در فصل دهم منابع آبی، چشمة آب‌منقور و کال‌سیاه بدشت، و در فصل یازدهم، چالش‌ها و مشکلات این منطقة نیمه‌بیابانی در حاشیة دشت کویر، در دو بخش بلایای طبیعی (سیلاب، زمین‌لرزه، سرمازدگی باغات، کاهش نزولات جوّی، و فرونشست) و مشکلات اجتماعی و اقتصادی ذکر شده است.
بخش منابع و مأخذ این اثر، هم گنجینة مهمی برای پژوهش بیشتر دربارة این منطقه را فراهم آورده است، و هم مبسوط‌بودن این منابع نشان از اهمیت این روستای کوچک از جنبه‌های مختلف دارد. با توجه به تنوع موضوعی پوشش‌داده‌شده در این اثر، جای خالی نمایه برای کمک به پژوهش‌های آتی محسوس است.
این اثر علاوه‌بر زنده‌نگاه‌داشتن نام، تاریخ و آداب این روستا، گنجینة پرباری برای مردم‌شناسان، جامعه‌شناسان، زبان‌شناسان، معماران، صنعتگران، و سایر پژوهشگران محسوب می‌شود. با رواج شهرنشینی و کاهش جمعیت‌های روستایی و بومی، تهیة چنین آثاری دربارة تمامی نقاط ایران همتی فردی و ملی را می‌طلبد.
زهرا جلال‌زاده
کارشناسی‌ارشد زبان‌شناسی