جدیدترین کتاب دکتر سعید رضا عاملی، استاد گروه ارتباطات و مطالعات آمریکا دانشگاه تهران و رئیس کرسی یونسکو در فضای مجازی و فرهنگ: دوفضایی شدن جهان، تحت عنوان «مطالعات راهبردی فضای مجازی جمهوری اسلامی ایران» در پایان سال 1403 توسط انتشارات امیرکبیر منتشر شد. 

به گزارش فارس، جدیدترین کتاب دکتر سعید رضا عاملی، استاد گروه ارتباطات و مطالعات آمریکا دانشگاه تهران تحت عنوان «مطالعات راهبردی فضای مجازی جمهوری اسلامی ایران» توسط انتشارات امیرکبیر منتشر شد. کتاب «مطالعات راهبردی فضای مجازی جمهوری اسلامی ایران»، جدیدترین کتاب سعید رضا عاملی در پایانه سال ۱۴۰۳ توسط انتشارات امیرکبیر در ۳۹۰ صفحه منتشر شد. این کتاب برگرفته از طرح پژوهشی مطالعات راهبردی مجازی سازی نظام جمهوری اسلامی ایران است که با هدف تدوین نقشه راه فضای مجازی جمهوری اسلامی ایران انجام شده با همکاری مرکز ملی فضای مجازی انجام شده است. کتاب «مطالعات راهبردی فضای مجازی جمهوری اسلامی ایران» شامل مقدمه مؤلف، هشت فصل، جمع‌بندی و واژه‌نامه کتاب است. در مقدمۀ این کتاب با عنوان «چارچوب تبیین عوامل مؤثر بر فضای مجازی جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر رویکرد دوفضایی یکپارچه به پیشرفت پایدار اسلامی-ایرانی مقاومتی؛ پیوستار اقتصاد، سیاست و فرهنگ مقاومتی»، نقشه راه الگوی دوفضایی یکپارچۀ پیشرفت پایدار اسلامی-ایرانی مقاومتی تحلیل و تدوین شده است. مؤلف در این بخش توضیح می‌دهد که فضای مجازی جمهوری اسلامی ایران، متأثر از عوامل برآمده از محیط درونی و بیرونی فضای مجازی کشور و آینده این محیط است، بنابراین شناخت اولویت‌های مسائل فضای مجازی کشور و عوامل مؤثر آن، از مسیر تبیین این عوامل با رویکرد ناظر بر اقتضائات ارزشی و شرایط بومی کشور و تحلیل آنها نیز با الزامات روش‌شناسی علمی تحلیل راهبردی عبور کرده است.

بر این مبنا، در چارچوب پارادایم «دوفضایی شدن جهان» (عاملی، 1382الف،ب؛ 1390الف،ب؛ 1397) و «الگوی دوفضایی یکپارچۀ پیشرفت پایدار اسلامی-ایرانی مقاومتی»، طراحی نقشه راه و ارتباط اولویت‌های قطعی و ترجیحی در شش مرحله تنظیم شده و درنهایت، راهبردهای نقشه راه فضای مجازی جمهوری اسلامی ایران استخراج شده است. توضیح مبسوط این شش مرحله در مقدمه آمده و نمودار آن در جمع‌بندی ترسیم شده است. در این نمودار، این شش مرحله عبارتند از: «1) مطالعات زمینه‌یابی متشکل از آمایش، پیمایش تجربه‌شناسی، سیاست‌شناسی، مطالعات تطبیقی، آینده‌پژوهی و روندپژوهشی2) تحلیل محیط شامل محیط‌های فرهنگی اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، حقوقی و فناوری3) اولویت‌بندی اجماع صاحبنظران و اندیشمندان4) تعیین رویکرد سیاستگذاری تحلیل اسپیس از طریق ماتریس‌های ارزشیابی5) تعیین اهداف6) تدوین راهبردها ماتریس برنامه‌ریزی راهبردی کمی»فصل اول این کتاب با عنوان «روش‌شناسی برنامه‌ریزی راهبردی» درحقیقت «دستنامه‌ای است که درصدد شرح مواجهۀ عملی و قدم به قدم اقدامات فوری ضروری در مطالعه سوات و استخراج سیاست‌ها و راهبردها از نتایج است». نویسنده در این فصل نشان می‌دهد که چگونه از رهیافت ایپیس، به عنوان «شیوه اقدام کمّی، سنجه‌پذیر و قابل ارزیابی»، برای حذف مخاطرات مربوط به تحلیل چهار وجهی سوات که در معرض «عدم قطعیت» در احصای مؤلفه‌های چهارگانه آن است، استفاده کرد و نگاهی جامع تر را ارائه کرده است.

همچنین در مراحلی که اتخاذ رویکرد کیفی ضروری است، توصیه شده که «حتی الامکان با نظرسنجی از نخبگان، استفاده از روش دلفی و ایجاد شبکه نظرات و تأثیر بازخوردها، بازبینی مداوم و تا حد امکان مکرر»، سوگیری‌های ذهنیت‌های درگیر به حداقل برسد. در فصل دوم این کتاب با عنوان «رویکرد عملیاتی به شناخت و تجزیه و تحلیل محیط»، تحلیل محیطی در سه حوزه محیط ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی انجام شده تا عوامل محیطی شناسایی شوند. در فصل سوم با عنوان «تحلیل عوامل فرهنگی-اجتماعی فضای مجازی»، ابتدا مفاهیم فرهنگ و دوفضایی شدن فرهنگ مطرح شده و ظرفیت‌ها و چالش‌های آن تبیین شده است. سپس مدیریت فرهنگ در فضای مجازی در قالب الگوی کلان دوفضایی یکپارچه پیشرفت اسلامی و سیاستگذاری فرهنگی آن توضیح داده شده است. درنهایت، تحلیل راهبردی فرهنگی-اجتماعی در قالب الگوی فصل اول انجام شده و اولویت‌بندی رهبردهای فرهنگی-اجتماعی و راهبردهای ده‌گانه آن استخراج شده است.در فصل چهارم کتاب با عنوان «تحلیل عوامل اقتصادی فضای مجازی»، ابتدا مفاهیم اقتصاد و فضای مجازی و بهره‌وری بررسی شده و الگوی دوفضایی شدن منابع و پدیده‌های مرتبط با تولید و دوفضایی شدن بهره‌وری ارائه شده است. سپس تحلیل راهبردی اقتصاد با الگوی فصل اول انجام شده و اولویت‌بندی راهبردهای ده‌گانه اقتصادی شناسایی شده است. در فصل بعدی نیز با عنوان «تحلیل عوامل سیاسی فضای مجازی»، ابتدا مروری بر محورهای تمرکز ادبیات سیاسی حوزه فضای مجازی از قبیل ژئوپلیتیک، ژئوپلیتیک اطلاعات، سایبر دیپلماسی، دموکراسی سایبر، دموکراتیزاسیون جهانی و تهدید و حمله سایبری انجام شده و سپس بر اساس الگوی فصل اول، اولویت‌های راهبردی ده‌گانه معرفی شده است.

در ادامه، در فصل ششم با عنوان «تحلیل عوامل فناوری فضای مجازی»، ابتدا حوزه‌های جدید فناوری فضای مجازی مرور شده، سپس موقعیت جهانی ایران در فناوری فضای مجازی بررسی شده و درنهایت، تحلیل راهبردی فناوری انجام شده و راهبردهای ده‌گانه آن استخراج شده است. «تحلیل عوامل حقوقی فضای مجازی» عنوان فصل بعدی این کتاب است که در این فصل، ابتدا حوزه حقوقی سطوح زیرساخت، برنامه و فرایند و محتوای دولت الکترونیک بررسی شده و سپس تحلیل راهبردی حقوق فضای مجازی معطوف به استخراج اولویت‌های راهبردی آن در چارچوب الگوی فصل اول انجام شده است. همین الگو در فصل هشتم با عنوان «تحلیل عوامل امنیت فضای مجازی» نیز تکرار شده است. در این فصل، ابتدا مفاهیمی مثل امنیت اطلاعات و تضمین اطلاعات و حفاظت از زیرساخت حیات ملی مرور شده و جایگاه ایران در شاخص امنیت سایبری نشان داده می‌شود. سپس سیاستگذاری حوزه امنیت فضای مجازی و الزامات آن مطرح شده و درنهایت، تحلیل راهبردی امنیت انجام شده است که خروجی آن، استخراج اولویت‌های راهبردی آن است. درنهایت در جمع‌بندی کتاب، اولویت‌های قطعی که ارزش‌های بنیانی فضای مجازی نظام جمهوری اسلامی ایران است، در سطوح زیرساختی، برنامه‌ای و محتوایی ارائه شده است.این کتاب از این نظر ارزشمند است که الگوی ویژه‌ای برای جهت‌دهی و هدایت روش تحلیل راهبردی و تبیین عوامل کلیدی مؤثر بر فضای مجازی با نگاهی بومی و ارزشی ارائه می‌دهد.

این الگو به خوانندگان کمک می‌کند تا با درک بهتر از عوامل مؤثر بر فضای مجازی، به تحلیل‌های دقیق‌تر و جامع‌تری دست یابند. همچنین، این کتاب با استفاده از رویکردی بومی و ارزشی، به خوانندگان این امکان را می‌دهد که به طور مؤثرتر و با توجه به نیازها و شرایط خاص کشور، به تحلیل و بررسی فضای مجازی بپردازند. از این رو، این کتاب می‌تواند به عنوان یک منبع ارزشمند برای سیاستگذاران، پژوهشگران، مدیران و علاقه‌مندان به حوزه فضای مجازی مورد استفاده قرار گیرد و به آن‌ها در جهت دستیابی به تحلیل‌های دقیق‌تر و کاربردی‌تر کمک کند. این کتاب از لحاظ روش‌شناسی نیز بسیار قوی است. قوت اصلی آن در این است که اطمینان از اتخاذ مهم‌ترین راهبردها بر اساس نظرات متخصصان و با استفاده از روش‌های مطالعاتی پایا و مطمئن تضمین شده است. این ویژگی به خوانندگان امکان می‌دهد که با اطمینان بیشتری به نتایج به‌دست‌آمده از تحلیل‌ها و مطالعات اعتماد کنند. استفاده از روش‌های معتبر و پایا در این کتاب، باعث شده که نتایج ارائه‌شده قابل اطمینان و کاربردی باشند. بنابراین این کتاب می‌تواند منبعی معتبر و راهنمایی ارزشمند باشد تا در تصمیم‌گیری‌ها و استراتژی‌های حوزه فضای مجازی از آن استفاده شوند.

یکی دیگر از نقاط قوت این کتاب، رویکرد جامع‌نگری آن است. این رویکرد در یک منظومه، به طور هم‌زمان تمام ابعاد، عناصر و لایه‌های مرتبط با موضوع را مورد توجه قرار داده است. این جامع‌نگری باعث می‌شود که خواننده بتواند به درک کاملی از موضوع برسد و هیچ جنبه‌ای از دید او پنهان نماند. با بررسی دقیق و همه‌جانبه تمامی عناصر مرتبط، این کتاب به خوانندگان این امکان را می‌دهد که به تحلیل‌های عمیق‌تر و گسترده‌تری دست یابند. این ویژگی ارزشمند نه تنها باعث افزایش دقت و شفافیت تحلیل‌ها می‌شود، بلکه به خوانندگان کمک می‌کند تا با دیدی گسترده‌تر و بینشی عمیق‌تر به موضوعات نگاه کنند.درنهایت، قوت اصلی کتاب در اشراف نویسنده بر مباحث نظری و عملیاتی در یک زمینه بومی و ارزشی جمهوری اسلامی ایران است. سعیدرضا عاملی استاد گروه ارتباطات دانشكدة علوم اجتماعي دانشگاه تهران است. وي داراي آثار متعددي در حوزه‌هاي فضاي مجازي و ارتباطات بين‌فرهنگي است و مؤلف 20 كتاب به زبان انگليسي و 39 كتاب به زبان فارسي است و همين‌طور مقالات متعددي در سطح داخلي و بين‌المللي منتشر كرده است. همچنین ایشان سابقه اجرایی طولانی در مدیریت فضای مجازی و سیاستگذاری و تنظیم‌گری آن داشته است. پشتوانه غنی علمی و اجرایی نویسنده، این کتاب را به منبعی بسیار ارزشمند و مؤثر تبدیل کرده است. نویسنده با استفاده از روش‌های تحقیقاتی پایا و مطمئن، و تحلیل‌های دقیق و همه‌جانبه، توانسته است اثری جامع ارائه دهد که می‌تواند به خوبی نیازهای این حوزه را برآورده سازد.