در چهل و دومین نشست از سلسله نشست‌های ژاپن‌شناسی با موضوع رویداد نفت‌کش نیشّومارُو و معامله‌[1]ی نفتی ایران و ژاپن، دکتر هاشم رجب‌زاده، استاد ایران‌شناسی بازنشسته دانشگاه مطالعات خارجی توکیو و اوساکا، حول محور موضوع نشست سخنرانی نمود.

در ابتدای نشست، ایشان به نحوه آشنایی خود با آقای آکیرا ایده‌‌میتسو، مدیرعامل وقت شرکت نفتی ایده‌میتسو[2] در مهمانی30 امین سال بنیان‌شدن انجمن ایران و ژاپن در ژاپن پرداخت. که شرح آن در ذیل آمده‌است. انجمن ایران و ژاپن بخش اعظم کتابچه‌ی‌چاپ شده‌ به‌مناسبت سی‌امین سال تاسیس انجمن را  به شرح واقعه ی نیشّومارُو[3] اختصاص داده‌بود. در آغاز این مهمانی، آقای یامادا، رئیس انجمن ایران و ژاپن در سال 1360  که پیش‌تر هم معاون وزارت خارجه بودند، یادآور شد که در جریان بحران ایران و ملی‌شدن صنعت نفت، شرکت ایده‌میتسو یگانه شرکت نفتی در دنیا بود که حاضر به خرید نفت از ایران شد و به مقابله با تهدید انگلیس برآمد. این شرکت یک کشتی 18000 تنی به نام نیشّومارُو، تنها نفت‌کش خود را به ایران )آبادان( فرستاد. حوادثی که در این سفر روی داد و ماجراهای جانبی آن به واقعه‌ی نیشّومارُو معروف است. آقای آکیرا ایده‌میتسو یادآور شد کسی‌که در آن هنگام (34 سال پیش) عازم ایران شد و این کار را به انجام رساند، عموی ایشان آقای کیسوکه ایده‌میتسو[4] بود. آقای دکتر رجب‌زاده تمایل خود را نسبت به دیدار کیسوکه  ایده‌میتسو برای یافتن مطلب جدیدی برای کتاب روابط ایران و ژاپن خود ابراز کرد.

در ادامه دکتر هاشم رجب‌زاده دیدار خود با آقای کیسوکه ایده‌میتسو را برای مخاطبان شرح‌داد. در زمان شوک نفتی سال 1973، آقای ایده‌میتسو که در آن زمان ریاست انجمن نفت ژاپن را بر عهده داشت با مشورت با مِتی[5] (یعنی وزارت اقتصاد، بازرگانی و صنایع ژاپن )، از طرف این انجمن به آقای مائه‌دا، سفیر ژاپن در تهران، تلگرامی زد تا از شاه بخواهد مانع افزایش قیمت نفت شود. آقای ایده‌میتسو که فقط یک بار با دکتر مصدق دیدار داشته او را مرد با سیاستی توصیف می‌نمود. طرف مذاکره ازسوی ایران با ژاپن مهندس حسیبی معاون دکتر مصدق بوده است. همچنین ایشان در ایران با سرلشکر زاهدی و با آیت الله کاشانی ملاقات داشته‌است.

وی ادامه داد، در رابطه با قضیه نیشّومارُو چندین کتاب تحت عنوان‌های «60 سال زندگی من ، تاریخ پنجاه ساله‌ی ایده‌میتسو» نوشته‌ی آقای سازو ایده‌میتسو[6]، رئیس شرکت نفتی  ایده‌میتسو، کتاب نفت‌کش نیشّومارُو بر آب‌های خلیج فارس: ایده‌میتسو و نفت ایران، کتاب به آبادان برویم: ایده‌میتسو و نفت ایران در تاریخ و کتاب قضیه‌ی نیشّومارُو: در جستجوی نفت ایران، نگاشته شده‌است.

دکتر رجب‌زاده نقش کلیدی ایشی‌باشی درشکل‌گیری رویداد نیشّومارو را بیان می‌کند. وی اذعان دارد مذاکرات اولیه برای خرید نفت از ایران در خانه‌ی آقای ایشی‌باشی رئیس شرکت لاستیک‌سازی بریجستون[7] شکل گرفت. او موتور خرید نفت از ایران را به حرکت درآورد و در نظر داشت به جای پرداخت پول در قبال خرید نفت از ایران نفت، کالا  از جمله لاستیک به ایران صادر کند.

پس از برگزاری جلسه در خانه آقای ایشی‌باشی، سازو ایده‌میتسو نظر مخالف خود را نسبت به خرید نفت از ایران  بیان می‌کند. اما با وجود مخالفت اولیه شرکت ایده‌میتسو، دو موضوع باعث شد که این شرکت از رأی اولیه خود برگردد. 1. رأی دادگاه بین‌المللی لاهه بعد از شکایت انگلیس به نفع ایران، 2. چراغ سبز آمریکایی‌ها برای خرید نفت از ایران در مذاکره مستشار آمریکایی در توکیو.

در پایان دکتر رجب‌زاده بیان داشت، برای حدود دو سال رفت‌و‌آمد نیشّومارُو به ایران و خرید نفت با نرخ‌های متفاوت ادامه داشت، اما بعد از این دو سال  به دلیل اینکه همه‌ی نفت ایران را کنسرسیوم نفت (هفت خواهران نفتی در اصطلاح) تصرف کرد، دیگر این قرارداد تمدید نشد.

نشست پس از پرسش و پاسخ و گرفتن عکس یادگاری پایان یافت.