گزارش تحلیلی: چشم‌انداز راهبردی روابط ایران، آمریکا و اسرائیل در پرتو چالش‌های هسته‌ای
   
تهران ـــ سی‌وهشتمین نشست تخصصی هسته مطالعات فلسطین با محوریت «بررسی آینده روابط سه‌جانبه ایران، آمریکا و اسرائیل» و با سخنرانی دکتر حسن احمدیان، استادیار دانشکده مطالعات جهانِ دانشگاه تهران، سه‌شنبه ۱۳ خرداد ۱۴۰۴ برگزار شد. در این نشست، سناریوهای پیشروی برنامه هسته‌ای ایران و تأثیر آن بر معادلات منطقه‌ای و جهانی مورد واکاوی قرار گرفت. 
  
یک/ چارچوب تحلیلی
  
محوریت جلسه بر تحلیل دو مقاله راهبردی استوار بود:

ـــ مقاله Danny Citrinowicz با تمرکز بر دوگانگی راهبردی ایران میان توافق دیپلماتیک یا دستیابی به سلاح هسته‌ای

ـــ مقاله Mahsa Rouhi و همکاران با محوریت پیامدهای حمله نظامی به ایران

دو/ سناریوی مذاکره دیپلماتیک
  
پیش‌شرط‌های موفقیت/ ۱. ایجاد مکانیسم‌های اعتمادساز فنی (نظیر نظارت مستمر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی) و ۲. انعطاف‌پذیری در حفظ زیرساخت‌های غنی‌سازی صلح‌آمیز

چالش‌های بنیادین/ ۱. شکاف عمیق در خواسته‌های طرفین: ایران خواهان لغو تحریم‌ها بدون تعلیق غنی‌سازی و آمریکا مُصر بر محدودیت‌های گسترده ۲. خطر پیوند زدن مسائل جانبی (همچون فعالیت‌های منطقه‌ای ایران) به مذاکرات هسته‌ای ۳. بحران اعتماد ناشی از خروج آمریکا از برجام و ترور سردار سلیمانی   

سه/ سناریوی تقابل نظامی

پیامدهای داخلی/ ۱. تقویت اجماع ملی حول محور «تهدید خارجی» و توجیه افزایش ظرفیت‌های دفاعی ۲. شتاب‌گیری برنامه هسته‌ای به‌عنوان بازدارنده راهبردی
  
واکنش منطقه‌ای/ ۱. افزایش همکاری ایران و عربستان در برابر تهدید مشترک ۲. تمایل ریاض به ایفای نقش میانجی برای جلوگیری از بی‌ثباتی  

تأثیرات جهانی/ انحراف تمرکز آمریکا از رقابت با چین   

چهار/ راهکار پیشنهادی
 
دکتر احمدیان تشکیل «کنسرسیوم بین‌المللی» با مشارکت قدرت‌های جهانی (چین و روسیه) و منطقه‌ای (ترکیه و عربستان) را به‌عنوان راهکاری پایدار دانستند. این مکانیسم سه‌ضلعی شامل موارد زیر می‌باشد:

ـــ محدودیت‌های شفاف هسته‌ای تحت نظارت آژانس  
ـــ تضمین‌های امنیتی منطقه‌ای   
ـــ همکاری اقتصادی بلندمدت   

پنج/ پرسش و پاسخ

مکانیسم‌های اعتمادسازی/ ۱. ناکارآمدی طرح‌های پیشین مانند «اینستکس» اروپا به دلیل فشارهای آمریکا ۲. پیشنهاد غنی‌سازی در جزایر خلیج فارس تحت نظارت بین‌المللی به‌عنوان گزینه جایگزین
  
تهدید حمله محدود اسرائیل/ ۱. هشدار درباره تبدیل عملیات نظامی به بهانه‌ای برای خروج ایران از NPT
۲. ناتوانی ضربات هوایی در نابودی تاسیسات زیرزمینی (مانند فردو)   

نقش سیاسی‌شده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی/ ۱. انتقاد از افزایش گزارش‌های جهت‌دار در سال ۲۰۲۴ ۲. پیش‌بینی تشدید فشارها هم‌زمان با نزدیک‌شدن به موعد «مکانیسم ماشه» (سپتامبر ۲۰۲۵)   

شش/ جمع‌بندی
  
محتمل‌ترین سناریو/ تداوم وضعیت موجود (عدم تمایل طرفین به ریسک جنگ یا امتیازدهی گسترده)
  
هشدار/ ۱. فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط اروپا = خروج ایران از NPT و تشدید بحران ۲. حمله نظامی = تبدیل ایران به قدرت هسته‌ای غرب آسیا
  
راه‌حل پایدار/ دیپلماسی فعال با واسطه‌گری قدرت‌های بی‌طرف تنها مسیر جلوگیری از تبدیل بن‌بست به فاجعه است.

تحولات آتی پرونده هسته‌ای نه تنها بر امنیت ملی ایران، بلکه بر ثبات کل خاورمیانه تأثیر تعیین‌کننده خواهد گذاشت. تجربه تاریخی نشان داده که عبور از بن‌بست‌ها تنها با دیپلماسی هوشمندانه و اتکا به ظرفیت‌های چندجانبه‌گرایی ممکن است. هرگونه اقدام شتاب‌زده نظامی یا تحریمی می‌تواند منطقه را به ورطه بی‌بازگشت سوق دهد.
 
منابع
Citrinowicz, D. (2025). Iran—Between accepting a diplomatic settlement or acquiring a nuclear bomb (No. 1949). Institute for National Security Studies. https://www.jstor.org/stable/resrep67789

Rouhi, M., Alghashian, A., & Jafari, S. (2025). What would a military strike on Iran mean for the Middle East? Foreign Policy. Institute for National Strategic Studies. https://inss.ndu.edu/Media/News/Article/4139566/what-would-a-military-strike-on-iran-mean-for-the-middle-east/

پی‌نوشت
هسته مطالعات فلسطین هر هفته سه‌شنبه در «اتاق ایران» دانشکده مطالعات جهان، جلسات تخصصی با محوریت تحلیل مقالات و کُتب، نقد فیلم و واکاوی تحولات ژئوپلیتیک برگزار می‌کند. مشارکت در این حلقه فکری، برای همه علاقه‌مندان و کنشگران اندیشه از هر افق فکری گشوده است.