مراسم افتتاحیه اولین کنفرانس بین‌المللی مطالعات اروپا و آمریکا دوشنبه ۱۹ خرداد در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران و با شرکت پژوهشگران و اساتید داخلی و نیز چهره‌های معتبر غربی برگزار شد. در برپایی این رویداد مهم علمی مراکز آکادمیک و پژوهشی از جمله دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، موسسه مطالعات آمریکای شمالی و اروپا، موسسه مطالعات معاصر ملل (ایران- یوریکا)، انجمن ایرانی مطالعات جهان و موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) مشارکت دارند. 

🔸️ دکتر بهزاد احمدی، دبیر اجرایی این همایش دو روزه، در سخنرانی افتتاحیه از اهمیت مطالعات اروپا و آمریکا سخن گفت و افزود: «کنفرانس حاضر، اولین کنفرانس برگزار شده در این باب نیست؛ پیش‌تر نیز همایش‌هایی با همین مضمون در کشور و در سطح ملی برگزار شده‌اند. آغاز این پژوهش‌ها نیز پس از جنگ دوم جهانی و با توجه به نیاز به صلح و فهم بهتر از غرب شکل گرفت. غربی‌ها در طول تاریخ به مطالعه دیگران بیش از خود پرداخته‌اند و مطالعات شرق وزن بیش‌تری داشته است. پس از جنگ جهانی دوم و مهاجرت پیروان مکتب انتقادی و فرانکفورت از اروپا به آمریکا، به اهمیت خودشناسی و مطالعه بر روی خود پی بردند.»

رئیس موسسه مطالعات آمریکای شمالی و اروپا دانشگاه تهران در ادامه به روابط تاریخی-تمدنی ایران و غرب سیاسی؟ اشاره کرد و درهم‌تنیدگی‌های سیاسی، علمی، اقتصادی، فرهنگی و راهبردی را از جمله دلایل اهمیت این مطالعات برای ایران برشمرد.

وی سپس از رهبر معظم انقلاب با عنوان «دانشمند حوزهٔ مطالعات تمدنی، فرهنگی و سیاسی» یاد کرد و با ارجاع به بخش‌های مرتبط در کلام آیت‌الله خامنه‌ای، به بررسی اهمیت غرب‌شناسی در لایه تمدنی و همچنین از ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی از دیدگاه رهبری پرداخت.
 
🔹️ در ادامه مراسم افتتاحیه دکتر امیرحسین عفتیان، مدیر عامل موسسه ایران-یوریکا، از این رویداد علمی به عنوان «گامی مهم و ارزشمند در مسیر تقویت گفتمان علمی، تبادل نظر و رسیدن به فهم مشترک درباره موضوعات حساس، پیچیده و بنیادین در عرصه سیاست و روابط بین‌الملل» یاد کرد. دکتر عفتیان بیان کرد که فرصت‌های نوظهور بازنگری در روابط به‌ویژه میان ایران و دو بازیگر کلیدی یعنی اروپا و آمریکا را غیرقابل اجتناب کرده و هدف چنین رویدادهایی ارائه نگرشی چند بُعدی و فارغ از پیش‌داوری است که منجر به درک متقابل و تعاملاتی پایدار شود.

🔸️ افتتاحیه همایش با سخنرانی دکتر ظریف، معاون پیشین راهبردی ریاست جمهوری، ادامه یافت. دانشیار دانشگاه تهران به اهمیت مطالعات اروپا و آمریکا جهت تنظیم روابط جمهوری اسلامی ایران با دو بازیگری پرداخت که نقش اساسی در منطقه و عرصهٔ بین‌الملل ایفا می‌کنند. وی مشکل اساسی جهان کنونی را «مشکل شناختی» دانست و گفت: «ما همه از نقص و کاستی شناخت رنج می‌بریم. این کمبود شناختی منحصر به ما نیست؛ غربی‌ها نیز در مورد ما و جهان غیر غربی شناخت درستی ندارند. این شناخت غلط داوری‌های اشتباه را در پی داشته و بر اساس آن، سیاست‌های غلطی نیز در پیش گرفته شده است که نتایج آن را امروز مشاهده می‌کنیم.»

از زاویه دید دکتر ظریف تحولاتی که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی صورت گرفت، باعث ایجاد توهم جهان تک‌قطبی توسط آمریکا شد و خودشان نیز به این توهم دامن زدند؛ درحالی‌که «جهانِ پساجنگ سرد» و «جهان پساقطبی» شکل گرفته بود: «برخی  پیروزی غرب و لیبرال-دموکراسی بر شرق را شروع جهان جدید توصیف کردند؛ حال آنکه اتفاقی که در پایان دهه هشتاد میلادی رخ داد، شکست شرق و نه پیروزی غرب بود؛ چرا که در دنیای سیاست، بازی حاصل جمع صفر وجود ندارد و شکست یکی ضرورتا پیروزی دیگری نیست.»

عضو هیات علمی دانشکده مطالعات جهان در ادامه به سیاست غلط نظامی‌گری آمریکا اشاره کرده و این سیاست را با ذکر گزارش‌ها و منابع متعبر آمریکایی شکست‌خورده نامید: «آنها با استفاده بیش از حد از نظامی‌گری در عراق، کویت، افغانستان، یوگسلاوی و ... هزینه‌های گزافی را متحمل شدند و در نهایت محکوم به شکست بودند.»

وی در بخش دوم با اشاره به «بازی هنجاری» اروپا از قدرت اتحادیه اروپا در اجماع‌سازی گفت و اینکه زندگی، معامله و تعامل با همسایگان‌شان را خوب بلدند: «این در حالی است که ما و آمریکایی‌ها تعامل را مفید نمی‌دانیم؛ ضد ارزش می‌دانیم و هرگونه رسیدن به تفاهم را کوتاه آمدن می‌خوانیم.» به باور وی اروپایی‌ها پس از فروپاشی جهان دوقطبی، کنش‌های هنجارسازانه در دنیا به راه انداختند و کنفرانس‌هایی با موضوع آب‌وهوا، توسعه، حقوق بشر، محیط زیست و ... برگزار کردند: «به این ترتیب هنجارهای اروپایی بر جهان حاکم شد و همانگونه که مبنای هنجاری‌سازی اجماع‌ در جامعه بین‌الملل است اروپایی‌ها در بسیاری از مسائل توانستند حمایت آمریکایی‌ها را هم به دست آورند اما در مورد دیوان بین‌المللی کیفری این حمایت شکل نگرفت.»

دکتر ظریف در نقد این مسأله، «خودکانون‌پنداری هنجاری اروپا» را مطرح کرد: «اروپایی‌ها فکر می‌کنند که خودشان هنجار هستند. حقوق‌ بشر را تنها در صورتی که خودشان قاضی باشند مهم می‌شمارند. مثلاً در مورد هلوکاست می‌گویند اگر ما به یهودی‌ها ظلم کرده‌ایم، خودمان باید بگوییم که این مسأله چطور جبران شود و به این ترتیب، اروپایی‌ها هنجارهای خود را به جهان دیکته می‌کنند». نقد دوم وی به اروپایی‌ها هم‌زبان شدن با آمریکا برای تغییر واژه‌ها بود که برای نمونه به تبدیل «حقوق بین‌الملل» به «نظم بین‌اللمل قاعده‌محور» اشاره کرد و آن را دامی از سوی آمریکایی‌ها دانست که اروپایی‌ها در آن گرفتار شدند: «بولتون می‌گفت که حقوق بین‌الملل بخشی از جعبه ابزار ماست که هر وقت بخواهیم از آن استفاده می‌کنیم و هرزمان که نخواستیم کنارش می‌گذاریم.»

وزیر خارجه اسبق کشورمان بزرگ‌ترین اشتباه اروپا را دنباله‌روی از آمریکا و از دست دادن امکان هنجاری اروپایی آن برشمرد و غزه را مصداق بارز آن دانست چرا که بعد از سکوت و حتی تأیید اقدامات رژیم صهیونیستی، دیگر نمی‌توانند ادعای هنجار کنند: «دیگر کسی حقوق بشر اروپایی را باور نمی‌کند؛ گویی این آخرین میخی بود که بر تابوت هنجاری اروپا کوبیده شد». در انتهای سخنرانی خود دکتر ظریف به وجود ائتلاف‌های موقت و عدم وفاداری در جهان پساقطبی پرداخت: «عربستان هم فهمید که چتر حمایت آمریکا سوراخ است.»

🔸️ در بخش پایانی مراسم افتتاحیه، دکتر مهدی سنایی، مشاور سیاسی رئیس جمهور، مفهوم «غرب جمعی» را طرح و به بررسی جایگاه و نقش غرب جمعی در جهان کنونی و نظم آینده پرداخت. از دید دکتر سنایی، در حال حاضر، جهان در دورهٔ بی‌نظمی قرار داشته و دیگر به قواعد گذشته پایبند نیست. وی از کرونا، جنگ اوکراین و جنگ غزه به عنوان کاتالیزورهای این فرایند نام برد: «کرونا روند جهانی شدن را معکوس، ملی‌گرایی را تشدید و و اهمیت اقتصاد بومی و پایه را افزایش داد. جنگ اوکراین نیز باعث صف‌بندی مجدد در جهان شد و ناتو را که دچار سکتهٔ مغزی شده بود دوباره متحد کرد و نهایتا  در جنگ غزه، بازیگران غیر دولتی در سطح جهانی نقش ایفا کردند.» دکتر سنایی از جنگ غزه به عنوان متحدکننده افکار عمومی دنیا به شکلی بی‌سابقه‌ نام برد و راه‌پیمایی‌های گسترده در اقصی نقاط جهان را نشان‌دهنده این واقعیت برشمرد. 

دکتر سنایی، به پدیده ترامپ پرداخته و در باب زیر سؤال بردن نظم پیشین جهانی و قواعد بین‌المللی کلاسیک از سوی او سخن گفت: «لیبرالیسم و دموکراسی هر دو با پدیدهٔ ترمپ زیر سؤال رفتند.» وی پدیده‌هایی چون ظهور راست افراطی و تقویت نومحافظه‌کاری، افول دموکراسی و رشد پوپولیسم در کشورهای مختلف اروپا و آمریکا را پدیده‌هایی دانستند که سرنوشت آیندهٔ جهان را تعیین خواهند کرد: «به صورت خاص، آمریکا بر سر دوراهی توجه به توسعهٔ داخلی یا حفظ رهبری جهانی و هزینه بر این امر قرار گرفته است. حال با این سؤال اساسی مواجه‌ایم که آیا آمریکا از ترامپ عبور خواهد کرد یا ترامپ‌های دیگری روی کار خواهند آمد؟ اروپا نیز بر سر دوراهی قرار گرفته است؛ استقلال خود را حفظ کند یا وابستگی‌اش به آمریکا بیش از گذشته شود؟» 

دکتر سنایی در انتهای سخنان خود به مسائل روز ایران اشاره کرد و گفت مذاکرات فراز و فرودهایی دارد و در این میان، موضع ایران همیشه قاطع و شفاف بوده است: «ما همواره با ایستادگی بر سر حقوق خود، به دنبال دستیابی به توافق بوده‌ایم. ماه‌های پیش رو برای ما بسیار حساس هستند. کارشناسان و صاحبان ایده می‌توانند برای حفظ استقلال و عزت کشور به دولت کمک کنند تا در مسیر رفع تحریم‌ها و توسعه قرار بگیریم.»/ ✍️ مائده پورصفائی